2000-2024 Döneminde İllerin Kişi Başı Gelir Performansları

 

2000-2024 DÖNEMİNDE İLLERİN KİŞİ BAŞI GELİR

PERFORMANSLARI

(Zafer YÜKSELER, 15 Aralık 2025)

                TÜİK, 2024 yılı il bazında kişi başına GSYH verilerini açıklamıştır. 2000 yılında 4.256 dolar (2.673 TL.) olan kişi başı GSYH, 2014 yılında 12.086 dolara (26.422 TL.), 2024 yılında ise 15.325 dolara (503.076 TL.) yükselmiş bulunmaktadır. Bu dönemde, cari fiyatlarla kişi başı GSYH yılda ortalama yüzde 24,4, dolar cinsinden kişi başı GSYH ise yüzde 6,6 oranında artış göstermiştir. 2000-2024 döneminde, toplam GSYH’da, sabit fiyatlarla  yılda ortalama yüzde 5,95 oranında büyüme sağlanmıştır.

1.Katma Değerin Seçilmiş İllere ve Sektörlere Dağılımı:

2000-2024 döneminde, toplam katma değerin, Türkiye genelinde ve seçilmiş illerde, sektörlere dağılımında önemli bir değişim gözlenmiştir. Türkiye genelinde toplam katma değer içinde tarım sektörünün payı yüzde 11,18’den yüzde 6,55’e, sanayi sektörünün payı yüzde yüzde 24,03’ten yüzde 22,15’e gerilerken, inşaat sektörünün payı yüzde 5,89’dan yüzde 6,55’e, hizmetler sektörünün payı ise yüzde 58,91’den yüzde 64,74’e yükselmiştir. Ekonomik açıdan ağırlıklı olan 9 ilde hizmetler sektörünün payı yüzde 64,71’den yüzde 70,82’ye yükselirken, sanayi sektörünün payı yüzde 24,17’den yüzde 19,96’ya gerilemiştir (Tablo:1). Sanayi sektörünün payındaki düşüş imalat sanayiinden kaynaklanmaktadır. 9 ilde imalat sanayinin payındaki düşüş, Türkiye geneline göre daha belirgindir. İmalat sanayinin payı, İstanbul’da yüzde 21,64’ten yüzde 14,86’ya, Bursa’da yüzde 39,87’den yüzde 36,22’ye, Kayseri’de yüzde 31,07’den yüzde 24,66’ya gerilemiştir. Buna karşın, Ankara’da yüzde 12,89’dan yüzde 14,25’e, Adana’da yüzde 16,80’den yüzde 20,03’e, Gaziantep’te ise yüzde 33,42’den yüzde 33,95’e yükselmiştir. Hizmetler sektörünün payı Gaziantep’te yüzde 49,31’den yüzde 47,68’e gerilemiş, diğer illerde önemli ölçüde yükselmiştir. İstanbul, Ankara ve Antalya’da hizmetler sektörünün toplam katma değer içindeki payı 2024 yılında yüzde 75’I aşmıştır. Mersin, Adana, Antalya, Kayseri ve Gaziantep’te toplam katma değer içinde payı azalmakla birlikte tarım sektörü önemini korumuştur. Tarım sektörünün payı, Mersin’de yüzde 21,28’den yüzde 11,90’a, Adana’da yüzde 16,74’ten yüzde 9,01’e, Antalya’da ise yüzde 14,48’den yüzde 8.83’e gerilemiştir.

TABLO:1- İllerin ve Sektörlerin Toplam Katma Değer İçindeki Payları (Cari Fiyatlarla, %)

		Tarım	Sanayi	İmalat San.	İnşaat	Hizmetler	TOP.SEKTÖRLER
TR TÜRKİYE	2000	11,18	24,03	20,89	5,89	58,91	100,00
	2024	6,55	22,15	18,96	6,55	64,74	100,00
TR100 İstabul	2000	0,22	23,56	21,64	6,70	69,53	100,00
	2024	0,09	16,99	14,86	6,25	76,67	100,00
TR310 İzmir	2000	6,95	29,70	26,68	4,14	59,21	100,00
	2024	5,30	27,46	24,52	5,23	62,00	100,00
TR 411 Bursa	2000	9,39	42,95	39,87	4,14	43,52	100,00
	2024	4,90	38,37	36,22	4,69	52,04	100,00
TR510 Ankara	2000	3,53	18,19	12,89	10,68	67,60	100,00
	2024	1,54	17,47	14,25	5,96	75,03	100,00
TR611 Antalya	2000	14,48	9,99	8,01	5,78	69,76	100,00
	2024	8,83	9,23	7,15	6,33	75,62	100,00
TR621 Adana	2000	16,74	20,14	16,80	4,92	58,20	100,00
	2024	9,01	24,28	20,03	7,16	59,55	100,00
TR622 Mersin	2000	21,28	13,76	11,64	4,23	60,74	100,00
	2024	11,90	12,53	10,65	16,17	59,40	100,00
TR721 Kayseri	2000	8,38	33,13	31,07	6,10	52,39	100,00
	2024	8,36	30,21	24,66	5,23	56,20	100,00
TRC11 Gaziantep	2000	10,67	35,14	33,42	4,88	49,31	100,00
	2024	7,94	36,19	33,95	8,20	47,68	100,00
9 İL TOPLAMI	2000	4,51	24,17	21,46	6,61	64,71	100,00
	2024	2,79	19,96	17,42	6,43	70,82	100,00

                Toplam katma değer içinde 9 ilin payı 2000 yılında yüzde 59,06 iken, bu pay 2024 yılında yüzde 59,94’e çıkmıştır. Bu dönemde 9 ilin imalat sanayi katma değeri içindeki payı yüzde 60,68’den yüzde 55,07’ye, inşaat sektörünün katma değeri içindeki payı yüzde 66,37’den yüzde 58,80’e gerilerken, tarım sektöründeki payı yüzde 23,81’den yüzde 25,54’e, hizmetler sektöründeki payı ise yüzde 64,88’den yüzde 65,57’ye yükselmiştir. İmalat sanayinin payı İstanbul’da yüzde 30,62’den yüzde 22,88’e inmiştir. İzmir, Bursa ve Kayseri’de de imalat sanayinin payında düşüş gözlenmiştir. İmalat sanyinde en belirgin yükseliş Ankara’da gözlenmiştir. Ankara’nın imalat sanayiindeki payı yüzde 5,67’den yüzde 7,88’e çıkmıştır. Bu gelişme toplam sektörler katma değeri içinde de Ankara’nın payının yüzde 9,18’den yüzde 10,48’e çıkmasını sağlamıştır. Toplam katma değer içinde Antalya, Mersin ve Gaziantep’in paylarında yükseliş gözlenirken, İstanbul’un payı yüzde 29,56’dan yüzde 29,18’e, İzmir’in payı yüzde 6,42’den yüzde 5,75’e, Bursa’nın payı yüzde 4,20’den yüzde 3,76’ya, Kayseri’nin payı ise yüzde 1,50’den yüzde 1,39’a gerilemiştir (Tablo:2).

TABLO:2- İllerin Sektörel  Katma Değerler İçindeki Payları (Cari Fiyatlarla, %)

		Tarım	Sanayi	İmalat San.	İnşaat	Hizmetler	TOP.SEKTÖRLER
TR TÜRKİYE	2000	100,00	100,00	100,00	100,00	100,00	100,00
	2024	100,00	100,00	100,00	100,00	100,00	100,00
TR100 İstabul	2000	0,58	28,99	30,62	33,63	34,89	29,56
	2024	0,40	22,38	22,88	27,82	34,58	29,18
TR310 İzmir	2000	3,99	7,94	8,20	4,52	6,45	6,42
	2024	4,65	7,13	7,44	4,59	5,50	5,75
TR 411 Bursa	2000	3,53	7,51	8,02	2,95	3,10	4,20
	2024	2,81	6,51	7,18	2,69	3,02	3,76
TR510 Ankara	2000	2,90	6,95	5,67	16,66	10,54	9,18
	2024	2,46	8,27	7,88	9,53	12,15	10,48
TR611 Antalya	2000	3,87	1,24	1,15	2,93	3,54	2,99
	2024	4,61	1,42	1,29	3,30	3,99	3,42
TR621 Adana	2000	3,01	1,68	1,61	1,68	1,98	2,01
	2024	2,70	2,15	2,07	2,15	1,81	1,96
TR622 Mersin	2000	3,54	1,07	1,04	1,34	1,92	1,86
	2024	3,89	1,21	1,20	5,29	1,97	2,14
TR721 Kayseri	2000	1,13	2,07	2,24	1,56	1,34	1,50
	2024	1,77	1,89	1,80	1,11	1,20	1,39
TRC11 Gaziantep	2000	1,27	1,95	2,13	1,10	1,11	1,33
	2024	2,26	3,04	3,33	2,33	1,37	1,86
9 İL TOPLAMI	2000	23,81	59,40	60,68	66,37	64,88	59,06
	2024	25,54	54,00	55,07	58,80	65,57	59,94

                2. İllerin Kişi Başı Gelir Performanslarının Karşılaştırılması:

                2000 ile 2024 verileri karşılaştırıldığında, illerin performansında önemli farklılıklar olduğu görülmektedir. Bu dönemde illerin performansını belirlemek için, ilin kişi başı GSYH değerinin, Türkiye geneli kişi başı GSYH’ya oranı esas alınmıştır. 2000 yılındaki oran, 2024 yılında yükseliyorsa ilin performansının pozitif yönde gelişmiş olduğu, düşüyorsa ilin performansının negatif olduğu kabul edilmektedir. Performans değerlendirmesi yanı sıra iller itibariyle yıllık net asgari ücretin il kişi başı gelirine oranındaki değişimde incelenektir.             

Türkiye ekonomisi açısından önemli olan 9 ilin (İstanbul, Ankara, İzmir, bursa, Antalya, Adana, Mersin, Kayseri, Gaziantep) kişi başına gelir performansını incelediğimizde, bu illerinde 2000-2024 döneminde performanslarında düşüş olduğu gözlenmektedir. Bu illerin ortalama kişi başı gelirlerinin Türkiye kişi başı gelirine oranı 2000 yılında yüzde 113,2, 2014 yılında yüzde 106,4 ve 2024 yılında yüzde 104,2 olmuştur. Bu iller arasında, Ankara, Adana ve Mersin’de kişi başına gelirin Türkiye ortalama kişi başına gelire oranı yükselmiştir. Yükseliş Adana’da oldukça sınırlı iken, Ankara’da yüzde 152,82’den yüzde 156,81’e, Mersin’de ise yüzde 80,96’dan yüzde 88,41’e çıkmıştır. İstanbul, İzmir, Bursa, Antalya ve Kayseri’nin performansında önemli bir düşüş gözlenmiştir (Tablo:3 ve 4).

Tablo:3-Toplulaştırılmış İl Grupları İtibariyle Kişi Başı Gelir ve Asgari Ücret Karşılaştırması

	Kişi Başı Gelir (TL.)			İl Kişi Başı Gelir/Türkiye (%)			Asgari Ücret/Kişi Başı Gelir (%)
	2000	2014	2024	2000	2014	2024	2000	2014	2024
TÜRKİYE	2.673	26.422	503.076	100,00	100,00	100,00	37,60	39,44	40.56
9 Gelişmiş İl	3.026	28.117	524.422	113,19	106,42	104,24	33,21	37,07	38,90
31 İl	2.669	25.164	449.503	99,83	95,24	89,35	37,65	41,42	45,39
50 İl	1.570	17.101	348.308	58,75	64,72	69,24	63,99	60,94	58,58
Aylık Net Asgari Ücret	84	869	17.002
Yıllık Net Asgari Ücret	1.005	10.422	204.025

Türkiye genelinde net asgari ücretin kişi başı gelire oranı 2000 yılında yüzde 37,60 iken 2024 yılında yüzde 40,56’ya yükselmiştir. Bu oranlar, 9 gelişmiş ilde, sırasıyla, yüzde 33,21 ve yüzde 38,90 olarak gerçekleşmiştir. İstanbul ve Ankara’da, 2024 yılında, net asgari ücretin kişi başı gelire oranı yüzde 25 civarında iken, Adana’da yüzde 58,13, Gaziantep’te ise yüzde 64,12’dir (Tablo:4).

81 ilin verisi incelendiğinde, 2000-2024 döneminde 31 ilin performansının negatif olduğu, 50 ilin performansının ise pozitif olduğu görülmektedir (Tablo :5 ve 6).   31 ildeki kişi başına GSYH’nın Türkiye kişi başı GSYH’sına oranı 2000 yılında yüzde 99,83 iken, bu oran 2014 yılında yüzde 95,24’e, 2024 yılında ise yüzde 89,35’e gerilemiştir. Genelde Marmara Bölgesi, Ege Bölgesi, Batı Anadolu ve Karadeniz Bölgesindeki illerin performansında gerileme gözlenmektedir. 2000 ve 2024 yıllarında, il kişi başına gelirinin Türkiye kişi başı gelirine oranı, İstanbul’da yüzde 173’ten yüzde 160’a, Tekirdağ’da yüzde 161’den yüzde 120’ye, İzmir’de yüzde 121’den yüzde 111’e, Denizli’de yüzde 89’dan yüzde 82’ye, Muğla’da yüzde 126’dan yüzde 106’ya, Bursa’da yüzde 126’dan yüzde 98’e, Eskişehir’de yüzde 115’ten yüzde 106’ya, Bilecik’te yüzde 117’den yüzde 105’e, Kocaeli’nde yüzde 192’den yüzde 157’ye, Bolu’da yüzde 123’ten yüzde 109’a, Yalova’da yüzde 127’den yüzde 97’ye, Antalya’da ise yüzde 135’ten yüzde 112’ye gerilemiştir (Tablo:5). Çanakkale, Karaman, Burdur, Erzincan, Gaziantep, Kilis ve Şanlıurfa illerinde de daha sınırlı performans düşüşü gözlenmiştir.

Olumsuz performans gösteren 31 ilde net asgari ücretin kişi başı gelire oranı da yükseliş göstermiştir. 2000 yılında 31 il genelinde net asgari ücretin kiş başı gelire oranı yüzde 37,65 iken, bu oran 2014 yılında yüzde 41,42’ye, 2024 yılında ise 45,39’a yükselmiştir. İl ekonomik performansının belirgin ölçüde gerilediği illerde, net asgari ücretin kişi başı gelire oranı da önemli ölçüde yükselmiştir. Bu iller, sırasıyla, Şanlıurfa, Gümüşhane, Yalova, Bursa, Muğla, Tekirdağ ve Kayseri’dir (Tablo:5).

                2000-2024 döneminde 81 ilin 50’sinde olumlu performans gözlenmiş, 50 ilin ortalama kişi başına gelirinin Türkiye kişi başı gelirine oranı, 2000 yılında yüzde 58,75, 2014 yılında yüzde 64,72 ve 2024 yılında yüzde 69,24’e yükselmiştir. Genelde Doğu, Güneydoğu ve İç Anadolu bölgesindeki illerin performansında önemli bir yükseliş gözlenmektedir. 2000 ve 2024 yıllarında, il kişi başına gelirinin Türkiye kişi başı gelirine oranı, Ardahan’da yüzde 43’ten yüzde 76’ya, Adıyaman’da yüzde 36’dan yüzde 65’e, Hakkari’de yüzde 36’dan yüzde 61’e, Kars’ta yüzde 36’dan yüzde 60’a, Aksaray’da yüzde 58’den yüzde 80’e, Tunceli’de yüzde 74’ten yüzde 95’e, Şırnak’ta yüzde 42’den yüzde 61’e, Bayburt’ta yüzde 47’den yüzde 66’ya, Bingöl’de yüzde 36’dan yüzde 55’e, Kırıkkale’de yüzde 69’dan yüzde 87’ye, Osmaniye’de yüzde 48’den yüzde 63’e, Mardin’de yüzde 34’ten yüzde 49’a, Malatya’da yüzde 57’den yüzde 73’e, Erzurum’da yüzde 48’den yüzde 64’e, Kütahya’da ise yüzde 66’dan yüzde 81’e yükselmiştir (Tablo:6). Manisa, Uşak, Kahramanmaraş, Mersin, Sivas, Çankırı, Zonguldak, Van, Siirt ve Ankara’nın performansında da iyileşme gözlenmiştir.

3. Sonuç:

Türkiye genelinde kişi başı GSYH 2000-2024 döneminde yüzde 188,2 oranında artarken, olumlu performans gösteren 50 ilde bu oran yüzde 221,9, olumsuz performans gösteren 31 ilde ise yüzde 168,4 olmuştur. İncelenen dönemde illerin kişi başına gelirleri arasında bir yakınlaşma gerçekleşmiştir. Nitekim, 50 ilin ortalama kişi başı gelirinin, 31 ilin ortalama kişi başına gelirine oranı 2000 yılında yüzde 58,8 iken, 2014 yılında yüzde 67,8’e, 2024 yılında ise yüzde 77,5’e yükselmiştir. 2000-2024 döneminde olumlu performans gösteren iller arasında ilk önde gelen iller, sırasıyla, Adıyaman, Hakkari, Kars, Aksaray, Tunceli, Şırnak, Bingöl, Bayburt, Kırıkkale ve Erzurum gelmektedir. Ekonomik performansı en fazla gerileyen iller ise, sırasıyla, Tekirdağ, Kocaeli, Yalova, Bursa, Antalya ve Muğla’dır.