2025 YILI ULUSAL HESAPLARA İLİŞKİN REVİZYON VE 2023 YILI GİRDİ-ÇIKTI TABLOSU

 

2025 YILI ULUSAL HESAPLARA İLİŞKİN REVİZYON

VE

2023 YILI GİRDİ-ÇIKTI TABLOSU

(Zafer YÜKSELER, 12 Eylül 2025)

1.       Giriş:

TÜİK, 1 Eylül 2025 tarihinde Ulusal Hesaplara ilişkin ana revizyon sonuçlarını kamuoyuna açıklamıştır. TÜİK açıklamalarına göre “Ulusal Hesaplar Sisteminde dünya genelinde 5-7 yılda bir yapılan ana revizyonlar, ekonomik ve sosyal alanlarda ortaya çıkan yeni koşullar doğrultusunda, hesaplamalara ilişkin kapsam veya yöntem değişikliğine gidilmesi ile gerçekleştirilmektedir. Ana revizyon çalışmaları, metodolojik değişiklikleri sisteme dahil etmenin yanı sıra yeni veya güncellenmiş veri kaynaklarını sisteme dahil ederek istatistiki iyileştirmenin yapılabilmesi için bir fırsat olarak değerlendirilir.” Ana revizyona ilişkin hazırlanan kapsamlı açıklama metninde, Avrupa Ulusal Hesaplar Sistemi uyumlaştırma çalışmaları kapsamında yapılan ve revize edilen Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) serilerindeki hesaplamalara, mevcut ve yeni veri kaynaklarına, bu çalışmaların ulusal hesaplar sistemine etkilerine ve GSYH serilerinin 1995 yılına kadar geri çekilmesi için yapılan çalışmalara yer verilmiştir.[1]

TÜİK, Ulusal Hesaplar Sisteminin ana revizyonuna esas teşkil eden 2023 yılına ilişkin Arz-Kullanım ve Girdi Çıktı Tablolarını oluşturmuştur. Arz-Kullanım ve Girdi-Çıktı Tabloları, bir ekonomide üretilen ve kullanılan mal ve hizmetlerin ayrıntılı olarak analiz edilmesini sağlamakta ve ekonomi genelinde farklı kaynaklardan derlenen verilerle arz ve talep arasında bir denge oluşturmakta ve veriler arasında tutarlılık sağlamaktadır. Bu açıdan, Arz-Kullanım ve Girdi-Çıktı Tabloları Gayrisafi Yurt İçi Hâsılanın (GSYH) hesaplanması için en uygun araçlar olarak kabul edilmektedir. TÜİK açıklama metnine göre “Bu tablolar, üretim sürecini, mal ve hizmetlerin (ürünlerin) kullanımını ve bu üretimden yaratılan gelirin detaylı bir analizini sağlamaktadır. Arz Tablosu, yurt içinde üretilen ve ithal edilen mal ve hizmetlerin arzını; Kullanım Tablosu, ürünlere ve kullanım yerlerine göre, sanayilerin ara tüketim ve nihai kullanımlarını göstermektedir. Nihai kullanımlarda, hanehalkının nihai tüketim harcamaları, devletin nihai tüketim harcamaları, gayri safi sabit sermaye oluşumu, stok değişimi ve ihracat da yer almaktadır. Ayrıca, çalışanlara yapılan ödemeler, üretim üzerindeki net vergi (vergi-sübvansiyon), sabit sermaye tüketimi ve net işletme artığının yer aldığı katma değer unsurlarının kullanımlarını da göstermektedir.”[2]

TÜİK, Aralık 2016 tarihinde de ulusal hesaplar sisteminde kapsamlı bir revizyon yapmış ve 2009=100 bazlı yeni seriye geçmiştir. Ulusal hesap sisteminde yapılan kapsam, yöntem ve  güncellenen veri kaynakları ile bilgi altyapısındaki gelişmelerin sağladığı imkanlarla ulusal hesap sisteminde önemli bir revizyon yapılmıştır. Yapılan yenilikler ve değişiklikler sonucunda, 1998=100 bazlı GSYH serisi ile 2009=100 bazlı seri arasında 2012 yılında yüzde 10,79 oranında farklılık oluşmuştur. TÜİK, kapsam ve yöntem değişikliğinden ortaya çıkan farkın yüzde 2,87, ölçüm sorunlarından kaynaklanan farklılığın yüzde 7,97 olduğunu ifade etmiştir.[3]

TÜİK tarafından yapılan yeni ana revizyon kapsamında, 1995-2023 dönemine ilişkin üretim-harcama ve gelir yöntemine göre hesaplanan GSYH ve alt bileşenlerinin tümü revize edilmiştir. Geçmiş ulusal hesap revizelerine göre, yıllık revizyon oranları oldukça sınırlı kalmıştır. 2013-2023 dönemine ilişkin revize öncesi ve sonrasına ilişkin veriler aşağıda yer almaktadır (Tablo:1). Gerek cari GSYH, gerek büyüme oranlarında sınırlı bir revizyon olduğu görülmektedir. Benzer durum GSYH zımni deflatörü içinde gözlenmektedir. 2023 yılı için cari fiyatlarla GSYH, yapılan revizyon sonucunda yüzde 2,06 oranında yükseliş göstermiştir. Bu revizyonun GSYH için zincirlenmiş hacim değişimine etkisi yüzde 0,1 oranında azalış iken, GSYH zimni deflatörüne etkisi yüzde 0.05 puan yükseliş yönünde olmuştur.

Tablo:1- GSYH Hesabında Yapılan Revizyonlar

	Cari Fiyatlarla GSYH (Milyon TL.)			GSYH Reel Büyümesi (%)		GSYH Zımni Deflatörü (%)
	Revizyon Öncesi	Revizyon Sonrası	Revize Oranı (%)	Revizyon Öncesi	Revizyon Sonrası	Revizyon Öncesi	Revizyon Sonrası
2012	1.581.479	1.590.049	0,54	4,8	4,8	7,42	7,29
2013	1.823.427	1.831.744	0,46	8,5	8,5	6,28	6,19
2014	2.054.898	2.062.358	0,36	4,9	4,6	7,39	7,64
2015	2.350.941	2.354.059	0,13	6,1	5,8	7,84	7,88
2016	2.626.560	2.629.988	0,13	3,3	3,3	8,13	8,13
2017	3.133.704	3.151.529	0,57	7,5	7,8	10,98	11,13
2018	3.761.166	3.806.479	1,20	3,0	3,5	16,51	16,73
2019	4.317.810	4.402.050	1,95	0,8	1,3	13,87	14,16
2020	5.048.568	5.141.711	1,84	1,9	1,8	14,79	14,73
2021	7.256.142	7.433.800	2,45	11,4	11,8	28,97	29,31
2022	15.011.776	15.325.857	2,09	5,5	5,4	96,04	95,53
2023	26.545.722	27.091.469	2,06	5,1	5,0	68,23	68,28

Kaynak:TÜİK ve kendi hesaplamalarımız

(1)1999-2012 döneminde ortalama revize oranı cari fiyatlarla yüzde 0,43’tür.

(2)1999-2012 döneminde sabit fiyatlarla revize oranı yüzde 0,07 puandır.

                2. Üretim, Harcama ve Gelir Yöntemine Göre GSYH ve Bileşenlerindeki Revizeler:

                Ulusal hesaplarda yapılan ana revizyon, üretici sektörlerin katma değerlerinde, nihai harcama gruplarında ve gelir türlerinde farklı oranda revizeye yol açmıştır. 2023 yılında cari fiyatlarla GSYH verisinde yapılan revizyon yüzde 2,06 oranında olmasına karşın, GSYH’nın alt bileşenlerinde farklı oranlarda revize söz konusu olmuştur. Üretim yöntemine göre tarım sektörü katma değeri yüzde 5,87 oranında yukarı doğru revize edilirken, bu oran sanayi sektöründe yüzde 1,71, inşaat sektöründe yüzde 0,07, hizmetler sektöründe ise yüzde 2,48’dir. Sektörler genelinde revizyon oranı yüzde 2,37 olurken, vergi-sübvansiyonlarda aşağı yönlü yüzde 0,37 oranında revizyon yapılmıştır.

                2023 yılında nihai talep unsurlarında yapılan revizyon daha yüksek oranlarda olmuştur. Yerleşik hanehalkı tüketim harcamalarında yüzde 7,14 oranında aşağı yönlü revizyon yapılırken, devletin nihai tüketim harcamaları yüzde 3,13 oranında yükseltilmiştir. Sabit sermaya yatırımları yüzde 5,31, mal ve hizmet ihracatı yüzde 2,05 oranında yükseltilmiştir. En belirgin revizyonun stok değişiminde yapıldığı görülmektedir. 2023 yılı Arz-Kullanım Tablosuna göre stoklarda 464 milyar lira tutarında artış görülmektedir. Eski GSYH serisinde ise stoklarda (istatistiki hata dahil) 502 milyar liralık azalış söz konusudur. TÜİK, kapsamlı bir ana revizyon yapmasına rağnen, GSYH harcama serisinde stok değişimini ayrı bir kalem olarak hesaplamamaktadır. Nitekim TÜİK, 2025 yılı 2.çeyrek GSYH harcama verisini açıklarken, “stok değişmelerinin kalıntı yöntemiyle hesaplandığını ve istatistiki hatayı da içerdiğini” dipnotta belirtmiştir.

                Gelir yöntemiyle GSYH serisindeki en yüksek revizyon yüzde 3,15 ile sabit sermaye tüketiminde yapılmıştır. Revizyon oranı net işletme artığında yüzde 2,45, çalışanlara yapılan ödemelerde ise yüzde 1,24 olmuştur. Üretim üzerindeki net vergi ise 349 milyar liradan 321 liraya indirilmiştir.

 

               

TABLO:2-Farklı Yöntemlere Göre GSYH ve Bileşenleri (Cari Fiyat., Milyar TL.)

	2 0 1 2			2 0 2 3
	Arz-Kullanım Tablosu	Eski Seri	Yeni        Seri(1)	Arz-Kullanım Tablosu	Eski Seri	Yeni        Seri(1)
	Ü r e t i m   Y ö n t e m i
1.TARIM	122	122	122	1.731	1.635	1.731
2.SANAYİ	303	304	307	6.179	6.075	6.179
İmalat Sanayi	249	250	253	5.274	5.189	5.274
3.İNŞAAT	117	117	117	1.459	1.458	1.459
4.HİZMETLER	844	854	860	14.725	14.369	14.725
5.SEKTÖRLER TOPLAMI	1.386	1.397	1.406	24.094	23.537	24.094
6.Vergi-Sübvansiyon	184	184	184	2.997	3.008	2.997
7.GSYH (Alıcı Fiyatlarıyla)	1.570	1.581	1.590	27.091	26.545	27.091
	H a r c a m a   Y ö n t e m i
1.Yerleşik Hanehalkı Tüketim Har.	979	979	946	14.637	15.762	14.637
2.Devletin Nihai Tüketim Har.	223	223	230	3.586	3.477	3.586
3.GS.Sabit Sermaye Yatırımı	419	428	436	8.906	8.457	8.906
4.Stok Değişimi (İstatistiki H.)	15	16	32	464	-502	464
5.Mal ve Hizmet İhracatı	372	385	397	8.646	8.472	8.646
6.Mal ve Hizmet İthalatı	-448	-450	-451	-9.148	-9.121	-9.148
7.GSYH (Alıcı Fiyatlarıyla)	1.570	1.581	1.590	27.091	26.545	27.091
	G e l i r   Y ö n t e m i
1.Çalışanlara Yapılan Ödeme.	439	439	439	7.756	7.661	7.756
2.Üretim Üzerindeki Net Vergi	5	5	5	-321	-349	-321
3.Sabit Sermaye Tüketimi	29	227	236	5.333	5.170	5.333
4.Net İşletme Artığı	913	726	726	11.326	11.055	11.326
5.Gayri Safi Katma Değer	1.386	1.397	1.406	24.094	23.537	24.094
6.Ürün Üzerindeki Net Vergi	184	184	184	2.997	3.008	2.997
7.GSYH (Alıcı Fiyatlarıyla)	1.570	1.581	1.590	27.091	26.545	27.091

Kaynak: TÜİK Girdi-Çıktı Tabloları ve kendi hesaplamlarımız.

(1)Yeni seri Eylül 2025 tarihinde yapılan revizyon sonrası verilerdir. Eski seri, revizyon öncesi kullanılan verilerdir.

                3. Özel Nihai Tüketim ve Sabit Sermaye Yatırım Bileşenlerine İlişkin Revizeler:

                2023 yılı eski ve yeni seriler karşılaştırıldığında GSYH’da yapılan revizenin yüzde 2,06 ile oldukça sınırlı olduğu görülmektedir. Ancak özel nihai tüketim harcamaları ve bazı alt bileşenlerinde yapılan revizeler önemli boyutlara ulaşmaktadır. Özel nihai tüketim harcamaları, yerleşik ve yerleşik olmayan hane halklarının tüketiminden oluşmaktadır. Bu harcama kalemi genelinde yapılan revizeye göre, yeni seride 2023 yılında özel nihai tüketim harcamaları eski seriye göre yüzde 6,38 oranında azalmıştır. Bu aşağı yönlü revize alt harcama gruplarında belirgin ölçüde farklılık göstermektedir (Tablo:3).

                Özel nihai tüketim harcamaları içinde; gıda ve alkolsüz içecekler (%-6,9), mobilya (%-7,8),sağlık (%-7,1), ulaştırma (%-12,8), eğlence-spor-kültür (%-31), eğitim (%-16,3), lokanta-konaklama (%-8,1) ve diğer harcama grubu (%-11,5) oranında aşağı yönlü revize edilmiştir. Buna karşılık; alkollu içecek-tütün (%0,6), giyim-ayakkabı (%10,6), konut (%9,9) ve bilgi-iletişim (%31,9) oranında yukarı yönlü revize edilmiştir. 2023 yılında yukarı yönlü revize edilen bu dört sektörün özel nihai tüketim harcamaları içindeki payları yüzde 22,4’ten yüzde 26,6’ya yükselirken, diğerlerinin payı yüzde 77,6’dan yüzde 73,4’e gerilemiştir (Tablo:3).

                2023 yılında özel nihai tüketim harcamaları eski seride, bir önceki yıla göre, yüzde 12 oranında reel artış gösterirken, yeni seride bu artış oranı yüzde 8,3’e gerilemiştir. 2023 yılı özel nihai tüketim harcamaları zımni fiyat deflatörü ise yüzde 62,1’den yüzde 63,6’ya yükselmiştir. Tüketim harcamalarında 2021-2023 dönemi birikimli  büyümesi eski seride yüzde 60,4 iken yeni seride yüzde 52,8’e gerilemiştir. Bu dönemde birikimli zımni fiyat deflatörü artışı ise yüzde 261,3’ten yüzde 266,2’ye yükselmiştir.

 

Tablo:3-2023 Yılı Özel Nihai Tüketim Harcamalarına İlişkin Revizyonlar

	Revize Oranı(%)	Cari F.% Pay		Cari Fiy.% Değişim		Sabit Fiy.% Değişim		Deflatör (%)
		Eski	Yeni	Eski	Yeni	Eski	Yeni	Eski	Yeni
1.Gıda ve Alkolsüz İçecek	-6,9	22,8	22,7	78,8	83,8	6,5	8,1	67,9	70,0
2.Alkollü İçecek,Tütün	0,6	2,3	2,5	79,1	79,1	16,6	13,9	53,6	57,2
3.Giyim ve Ayakkabı	10,6	7,0	8,3	80,9	79,2	8,9	5,0	66,1	70,7
4.Konut,Su,Elektrik,Gaz	9,9	11,1	13,0	62,3	69,5	12,6	13,1	44,2	49,8
5.Mobilyalar	-7,8	7,7	7,6	68,7	72,6	13,5	13,5	48,7	52,1
6.Sağlık	-7,1	2,2	2,1	82,7	57,9	16,2	1,9	57,2	54,9
7.Ulaştırma	-12,8	19,7	18,4	95,6	85,5	15,2	8,8	69,7	70,5
8.Bilgi ve İletişim	31,9	2,0	2,8	81,0	55,5	10,9	9,3	63,2	42,3
9.Eğlence,Spor ve Kültür	-31,0	7,2	5,3	91,5	72,8	32,6	19,9	44,5	44,2
10.Eğitim	-16,3	1,1	1,0	78,8	86,8	5,2	5,7	69,9	76,7
11.Lokanta ve Konaklama	-8,1	9,6	9,4	97,1	85,4	4,2	-0,2	89,1	85,7
12.Diğerleri	-11,5	7,4	7,0	75,4	61,3	10,1	-1,1	59,4	63,1
ÖZEL NİHAİ TÜKETİM	-6,4	100,0	100,0	81,5	77,1	12,0	8,3	62,1	63,6

Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.

                2023 yılında sabit sermaye yatırımları genelinde yüzde 5,3 olan revize oranı, alt bileşenlerde önemli farklılık göstermektedir. İnşaat yatırımlarında revize oranı yüzde 0,6 iken, bu oran makine-teçhizat yatırımlarında yüzde 9,1, diğer aktiflerde ise yüzde 7,6’dır. Toplam sabit sermaye yatırımlarında inşaat yatırımlarının payı yüzde 42,8’den yüzde 40,9’a gerilerken, makine-teçhizat yatırımlarının payı yüzde 47,1’den yüzde 48,8’e yükselmiştir.

Tablo:4-2023 Yılı Sabit Sermaye Yatırım Harcamalarına İlişkin Revizyonlar

	Revize Oranı(%)	Cari F.% Pay		Cari Fiy.% Değişim		Sabit Fiy.% Değişim		Deflatör (%)
		Eski	Yeni	Eski	Yeni	Eski	Yeni	Eski	Yeni
İnşaat	0,6	42,8	40,9	97,6	93,5	3,8	1,4	90,4	90,8
Makine ve Teçhizat	9,1	47,1	48,8	91,7	86,8	12,8	10,9	70,0	68,5
Diğer Aktifler	7,6	10,1	10,3	82,1	94,0	6,6	13,3	70,9	71,3
GS. SABİT SERMAYE YAT.	5,3	100,0	100,0	93,2	90,3	8,4	7,3	78,3	77,2

Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.

                Eski seride 2023 yılında sabit sermaye yatırımları sabit fiyatlarla yüzde 8,4 artarken, yeni seride bu oran yüzde 7,3’e gerilemektedir. Bu gerileme makine-teçhizat büyüme hızının yüzde 12,8’den yüzde 10,9’a revize edilmesinden kaynaklanmaktadır. Sabit sermaye yatırımları zımni fiyat deflatörü de yüzde 78,3’ten yüzde 77,2’ye revize edilmiştir.

                4.Girdi-Çıktı Tablolarına Göre Üretim ve Katma Değer Yapısındaki Değişim:

Çalışmanın bu bölümünde TÜİK tarafından açıklanan “2023 Yılı Arz-Kullanım Tablolarından” yararlanarak ekonominin yapısında 1985-2023 döneminde gözlenen değişimler ele alınacaktır. 1985-2012 dönemine ilişkin veri ve değerlendirmeler için daha önce yaptığımız çalışmalardan yararlanacağız.[4] 1985-2012 döneminde, üretimin sektörel dağılımı incelendiğinde, en belirgin eğilim tarım ve imalat sanayi sektörlerinin payında düzenli bir düşüş görülmesidir. 1985 yılında, yüzde 13,7 olan tarım sektörünün payı, 1998 yılında yüzde 10,9’a, 2012 yılında ise yüzde 5,8’e gerilemiştir (Tablo:5). İmalat sanayinin payında da gerileme gözlenmiştir. 1985 yılında imalat sanayi üretiminin toplam üretim içindeki payı yüzde 41,1 iken, bu pay 1998 yılında yüzde 33,4’e, 2012 yılında ise yüzde 30,6’ya gerilemiştir. 1985-2012 döneminde, enerji, inşaat ve hizmetler sektörünün paylarında yükseliş gözlenmiştir. Temel mal üreten sektörlerin payları gerilerken, 1985 yılında yüzde 35,5 olan hizmetler sektörünün payı 1998 yılında yüzde 44,2’ye, 2012 yılında ise yüzde 47,2’ye yükselmiştir.

2023 yılı girdi-çıktı tablosuna göre, tarım, inşaat ve hizmetler sektörünün üretim içindeki payları gerilerken, 2012 yılında yüzde 30,6 olan imalat sanayi payının yüzde 33’e çıktığı görülmektedir. Enerji sektörünün payında da 2023 yılında yükseliş gözlenmiştir. Gayrisafi katma değer içinde imalat sanayi ve hizmetler sektörünün payı yükselmiştir. 2012 yılında yüzde 19,3’e gerileyen imalat sanayinin payı 2023 yılında yüzde 21,6’ya yükselmiş, hizmetler sektörünün payı ise yüzde 60,8’den yüzde 61,9’a çıkmıştır (Tablo:5). Tarım, enerji ve inşaat sektörünün gayrisafi katma değer içindeki payı gerilemiştir. 2012  yılında yüzde 8’e yükselen inşaat sektörünün payı 2023 yılında yüzde 5,8’e düşmüştür.

Tablo:5- Üretim ve Katma Değerin Sektörel Dağılımı (Yüzde Pay)

	Üretim				G.S.Katma Değer (Alıcı Fiy.)
	1985	1998	2012	2023	1985	1998	2012	2023
Tarım	13,68	10,90	5,77	4,64	16,47	12,43	7,52	6,62
Madencilik	1,43	0,82	1,11	1,09	1,92	1,01	1,38	1,20
İmalat Sanayi	41,09	33,40	30,57	32,96	26,13	22,66	19,27	21,62
Enerji	2,23	2,17	5,23	6,32	2,27	2,38	3,05	2,86
İnşaat	6,04	8,55	10,07	9,08	5,10	7,19	8,00	5,84
Hizmetler	35,53	44,16	47,25	45,90	48,11	54,34	60,78	61,86
Toplam	100,00	100,00	100,00	100,00	100,00	100,00	100,00	100,00

Kaynak: TÜİK, Girdi-Çıktı Tabloları.

Üretimin sektörel dağılımındaki değişim, üretimin girdi yapısında da önemli bir değişime neden olmuştur. 1985 yılında yerli girdi kullanımının toplam üretim içindeki payı yüzde 37,5 iken, bu pay 1998 yılında yüzde 33,5’e gerilemiş, 2012 yılında yüzde 39,9’a yükselmiş, 2023 yılında ise yüzde 41,2 olarak gerçekleşmiştir. İthal girdi kullanımının toplam üretim içindeki payı, 1985-1998 yıllarında yüzde 7 civarında iken, bu pay 2012 yılında yüzde 10,6’ya, 2023 yılında ise yüzde 12,8’e yükselmiştir (Tablo:6). 1985 yılında yüzde 55,4 olan katma değer/üretim oranı, 1998 yılında yüzde 58,7’ye yükselmiş, 2012 yılında yüzde 49,6’ya, 2023 yılında ise yüzde 46’ya gerilemiştir. 1985 yılında yüzde 11 olan ücret/üretim oranı 2012 yılında yüzde 14,8 olarak gerçekleşmiştir. 1985 yılında yüzde 38,9 olan ücret dışı gelirlerin üretim değeri içindeki payı ise, 1998 yılında yüzde 42,7’ye yükselmiş, 2012 ve 2023 yıllarında ise yüzde 32 civarına gerilemiştir (Tablo:6).

Tablo:6- Üretimin Girdi Yapısındaki Değişim (Yüzde Pay)

	Sektörler Toplamı				İmalat Sanayi
	1985	1998	2012	2023	1985	1998	2012	2023
Yerli Girdi Toplamı	37,51	33,47	39,85	41,15	49,90	45,40	47,72	48,68
İthal Girdi Toplamı	7,06	7,78	10,57	12,83	14,85	14,75	21,03	21,13
GS Kat. Değ. (Alıcı Fiy.)	55,43	58,74	49,58	46,02	35,25	39,85	31,25	30,19
Vasıtalı Vergiler-Net	5,48	1,88	2,89	-0,61	8,34	0,99	3,31	-0,10
Ücret Ödemeleri	11,01	14,16	14,83	14,81	6,33	8,18	9,70	10,07
Ücret Dışı Gelirler	38,94	42,70	31,86	31,83	20,58	30,68	18,24	21,11
Toplam	100,00	100,00	100,00	100,00	100,00	100,00	100,00	100,00

Kaynak: TÜİK, Yurt İçi Girdi-Çıktı Tabloları ve kendi hesaplamalarımız.

Ekonominin temel üretici sektörü olan imalat sanayinin girdi yapısındaki değişimin incelenmesinde yarar görülmektedir. İmalat sanayiinde yerli girdi kullanımının üretim içindeki payı 2012 yılında yüzde 47,7 iken bu pay 2023 yılında yüzde 48.7’ye yükselmiştir. İmalat sanayiinde 2012 yılında yüzde 15’lerden yüzde 21’e yükselen ithal girdi kullanımı, 2023 yılında da aynı seviyede kalmıştır (Tablo:6). 2012 yılında imalat sanayiinde, ithal ve yerli girdi kullanımındaki yükseliş, katma değer/üretim oranında düşüşü beraberinde getirmiştir. 1998 yılında yüzde 39,9 olan katma değer/üretim oranı 2012 yılında yüzde 31,3’e, 2023 yılında da yüzde 30,2’ye gerilemiştir. İncelenen dönemde, ücret/üretim oranında sınırlı bir yükseliş gözlenirken, ücret dışı gelirin üretim değeri içindeki payı 2012 yılında yüzde 18,2’ye gerilemiş, 2023 yılında ise yüzde 21,1’e yükselmiştir. Bu durum imalat sanayinin kar ve katma değer yaratma kapasitesinin önemli ölçüde zayıfladığına işaret etmektedir. Bu aynı zamanda, firmaların büyüme ve yatırım için borçlanmak zorunda olduklarını da göstermektedir. 

                5.Sektörel İthal Girdi Kullanımı:[5]

2023 yılında, doğrudan ithal girdi kullanımı (ithal girdi/üretim oranı) yüzde 10,6’dan yüzde 11,4’e yükselmiştir. En belirgin yükseliş, tarım, madencilik ve inşaat sektörlerinde gerçekleşmiştir. İmalat ve enerji sektörlerinde doğrudan ithal girdi/üretim oranında azalış gözlenmiştir (Tablo:7). Doğrudan ithal girdi/üretim oranı imalat sanayiinde yüzde 20,5’e, enerji sektöründe ise yüzde 16,5’e gerilemiştir. Bu dönemde, enerji dışında, sektörlerin dolaylı ithal girdi kullanımlarında artış gözlenmiş ve toplam ithal girdi kullanım oranı yüzde 18,9’dan yüzde 21,2’ye yükselmiştir. 2023 yılında toplam ithal girdi kullanım oranı enerji sektöründe yüzde 33,1, imalat sanayiinde yüzde 32,5, madencilik sektöründe yüzde 17,7, hizmetler sektöründe ise yüzde 9,7 olmuştur. İnşaat sektöründe dolaylı ithal girdi kullanımındaki yükseliş nedeniyle, toplam ithal girdi kullanım oranı yüzde 18,9’dan yüzde 26,1’e çıkmıştır.

Tablo:7- Sektörlerin İthal Girdi Kullanımları (Yüzde)

	Doğrudan Kullanım				Toplam Kullanım
	1985	1998	2012	2023	1985	1998	2012	2023
Tarım	2,19	3,74	5,15	7,91	7,44	6,88	9,99	12,58
Madencilik	1,68	2,25	7,05	9,21	7,32	5,62	13,90	17,71
İmalat Sanayi	14,85	14,75	21,03	20,47	22,10	21,89	31,71	32,51
Enerji	2,52	13,22	19,93	16,50	13,45	15,84	40,03	33,14
İnşaat	5,17	7,29	6,64	11,84	14,34	14,51	18,87	26,12
Hizmetler	0,74	3,44	4,35	4,48	6,89	6,23	9,47	9,74
Toplam	7,06	7,78	10,57	11,39	13,82	12,44	18,89	21,16

Kaynak: TÜİK, Yurt İçi Girdi-Çıktı Tabloları ve kendi hesaplamalarımız.

6. Sektörel İşgücü Ödemeleri:

İthal girdi yoğunluğuna benzer şekilde, sektörel işgücü ödemelerinden yararlanılarak, sektörlerin ücret yoğunlukları hesaplanmıştır. 1985 yılında doğrudan ücret yoğunluğu (işgücü ödemeleri/üretim oranı) ekonomi genelinde yüzde 11 iken, 2012 ve 2023 yıllarında yüzde 14,8 olarak gerçekleşmiştir. Doğrudan ücret yoğunluğunun en yüksek olduğu sektörler, sırasıyla, hizmetler, inşaat ve madencilik sektörleridir. 2023 yılında imalat, inşaat ve hizmetler sektörlerinde yükselen doğrudan ücret yoğunluğu madencilik sektöründe düşüş göstermiştir (Tablo:8). 2012 yılında 24,8 milyon kişi olan toplam istihdam, 2023 yılında 31,6 milyon kişiye yükselmiştir. Bu dönemde ücretli çalışanların toplam istihdam içindeki payıda yüzde 60 civarından yüzde 71,4’e yükselmiştir. Ücretli çalışan istihdamında önemli bir artış olmasına karşın, 2023 yılında ücret ödemelerinin üretim içindeki payı yüzde 14,8’de sabit kalmıştır.    

Tablo:8- Sektörlerin Ücret Yoğunluğu (Yüzde)

	Doğrudan Kullanım				Toplam Kullanım
	1985	1998	2012	2023	1985	1998	2012	2023
Tarım	7,69	7,35	1,46	2,79	10,77	11,11	4,46	6,09
Madencilik	23,32	21,33	16,13	13,88	25,69	25,10	21,69	22,08
İmalat Sanayi	6,33	8,18	9,70	10,07	12,59	15,10	18,04	19,49
Enerji	10,00	11,79	5,02	4,15	14,54	17,45	11,03	9,13
İnşaat	19,97	17,03	13,00	14,96	26,59	23,91	19,06	23,68
Hizmetler	15,75	19,80	21,97	22,61	17,98	23,66	28,39	29,22
Toplam	11,01	14,16	14,83	14,81	15,33	19,33	22,05	23,09

Kaynak: TÜİK, Yurt İçi Girdi-Çıktı Tabloları ve kendi hesaplamalarımız.

2012 yılında ekonomi genelinde yüzde 22,1 olan toplam ücret yoğunluğu (doğrudan ve dolaylı işgücü girdi kullanımı) 2023 yılında yüzde 23,1 olarak gerçekleşmiştir. Bu oran imalat sanayi sektöründe yüzde 18’den yüzde 19,5’e, hizmetler sektöründe ise yüzde 28,4’ten yüzde 29,2’ye yükselmiştir. En belirgin yüseliş inşaat sektöründe olmuştur. Bu sektörde toplam ücret yoğunluğu yüzde 19,1’den yüzde 23,7’ye yükselmiştir. Tarım ve madencilik sektörlerinde toplam ücret yoğunluğu, sırasıyla yüzde 6,1 ve yüzde 22,1’e yükselmiştir. 2012 yılında enerji sektöründe yüzde 17,5’tan yüzde 11’e gerileyen toplam ücret yoğunluğu, 2023 yılında da yüzde 9,1’e gerilemiştir.

7. İmalat Sanayi Sektörlerinde İthal Girdi ve Ücret Yoğunluğu:

Bu bölümde 2012 ve 2023 yıllarında imalat sanayi alt sektörlerinde doğrudan ve dolaylı ithal girdi ve ücret yoğunluğuna ilişkin bilgi verilecektir.İmalat sanayi ithal girdi kullanımı açısından ilk sırada yer alan bir sektördür. 2000’li yıllarda uygulanan politikaların etkisiyle imalat sanayi üretim ve ihracatının ithalata bağımlılığı artmıştır. Nitekim 1985 ve 1998 yıllarında imalat sanayii genelinde, dolaylı ithal girdi kullanımlarını da kapsayan toplam ithal girdi kullanım oranı yüzde 22 civarında gerçekleşmişti. Ancak bu oran, 2012 yılında yüzde 31.7’ye, 2023 yılında ise yüzde 32,5’e yükselmiştir (Tablo:9). Diğer bir ifadeyle, imalat sanayi genelinde ithalata bağımlılık oranı 2023 yılında istikrar kazanmıştır.

  2023 yılında imalat sanayi alt sektörlerinin önemli bir kısmında, 2012 yılına göre, toplam ithal girdi kullanımında belirgin bir düşüş gözlenmiştir. Bu alt sektörler, kağıt-kağıt ürünleri (%36,8’den %27,5’e), kok ve rafine petrol ürünleri (%70,4’ten %63,4’e), temel eczacılık ürünleri (%29,4’ten %23,9’a), bilgisayar-elektronik (%34,4’ten %29,7’ye) ve motorlu kara taşıtları (%43,3’ten %38,3’e) sektörleridir. Toplam ithal girdi kullanımının belirgin arttığı alt sektörler ise, kimyasal ürünler (%41,8’den %45,6’ya), ana metal sanayi (%44’ten %50,5’e), metal ürünler-madeni eşya (%28,3’ten %36,4’e) ve mobilya (%24,3’ten %27,5’e) sektörleridir. Toplam ithal girdi kullanımının 2023 yılında yüzde 20 ile yüzde 22,5 arasında olan gıda-içecek, tekstil-giyim-deri ve ağaç-mantar ürünleri sektörlerinde ithal girdi kullanımında sınırlı yükseliş veya düşüş gerçekleşmiştir (Tablo:9).

Tablo:9- İmalat Sanayi Sektörlerinde İthal Girdi ve Ücret Kullanım Oranları (Yüzde)

	İthal Girdi				Ücret
	Doğrudan		Toplam		Doğrudan		Toplam
	2012	2023	2012	2023	2012	2023	2012	2023
Gıda, İçecekler,Tütün Ürün.	10,49	10,48	18,75	19,92	7,74	7,25	15,03	16,15
Tekstil, Giyim, Deri Ürün.	12,17	10,64	23,80	22,33	12,92	15,09	24,31	28,07
Kereste, Ağaç, Mantar Ürün.	13,80	10,63	24,10	22,48	9,72	8,83	17,28	18,84
Kağıt ve Kağıt Ürünleri	26,92	15,15	36,84	27,48	8,47	9,55	15,55	20,39
Kok ve Rafine Petrol Ürünleri	68,23	60,37	70,37	63,37	1,12	5,38	3,83	8,12
Kimyasal Ürünler	32,43	34,12	41,81	45,77	6,00	6,11	11,81	12,36
Temel Eczacılık Ürünleri	21,47	16,04	29,36	23,86	21,36	16,54	29,27	23,71
Kauçuk ve Plastik Ürün.	28,64	21,96	40,69	35,07	11,26	12,28	18,41	20,99
D.Metalik Olmayan Mineraller	9,90	9,93	20,74	22,51	11,77	11,91	21,77	22,92
Ana Metal Sanayi	31,41	35,14	43,98	50,45	5,03	4,85	13,29	13,74
Metal Ürünler, Madeni Eşya	14,29	22,22	28,27	36,35	13,60	12,08	21,34	20,46
Bilgisayar,Elektronik, Optik Ür.	26,42	17,78	34,38	29,68	11,83	12,33	18,98	22,64
Elektrikli Teçhizat	24,34	25,20	39,28	39,75	11,12	10,31	20,98	19,47
Makine-Teçhizat	21,03	18,88	33,28	31,80	14,40	14,14	22,56	23,59
Motorlu Kara Taşıtları	29,54	22,47	43,34	38,28	9,41	7,78	18,64	18,94
Mobilya, Diğer Mamul Eşyalar	13,04	15,74	24,28	27,52	10,70	13,36	20,43	22,44
TOPLAM İMALAT SANAYİ	21,03	20,47	31,71	32,51	9,70	10,07	18,03	19,49

Kaynak: TÜİK, Yurt İçi Girdi-Çıktı Tabloları ve kendi hesaplamalarımız.

2023 yılında toplam ücret yoğunluğu imalat sanayi genelinde yüzde 18’den yüzde 19,5’e yükselmiştir. Tekstil-giyim-deri, kağıt-kağıt ürünleri, kok ve rafine petrol ürünleri, bilgisayar-elektronik ve mobilya sektörlerinde toplam ücret yoğunluğu imalat sanayi genelinden daha yüksek artmıştır.

---

[1] TÜİK, Ulusal Hesaplar Sisteminde “Ana Revizyon” Kapsamında Yapılan Çalışmalar-Açıklama Metni, TÜİK Ulusal Hesaplar Daire Başkanlığı 01.09.2025.

[2] A.g.e.

[3] Zafer YÜKSELER, “2009 Referans Yıllı Yeni Milli Gelir Serisi ve Analizi, Şubat 2017. https://www.researchgate.net/publication/313419893_2009_Referans_Yilli_Yeni_Milli_Gelir_Serisi_ve_Analizi?

[4] Zafer Yükseler, “1985-2012 Döneminde Türkiye Ekonomisinde Yapısal Değişim ve İthalat Bağımlılığı”, Nisan 2019.https://www.researchgate.net/publication/332704224_19852012_DONEMINDE_TURKIYE_EKONOMISINDE_YAPISAL_DEGISIM_VE_ITHALAT_BAGIMLILIGI?

[5] Doğrudan ve dolaylı ithal girdi yoğunluğu ve ücret yoğunluğu hesaplamasına ilişkin yöntem için bakınız “Zafer Yükseler, “1985-2012 Döneminde Türkiye Ekonomisinde Yapısal Değişim ve İthalat Bağımlılığı”, Nisan 2019.https://www.researchgate.net/publication/332704224_19852012_DONEMINDE_TURKIYE_EKONOMISINDE_YAPISAL_DEGISIM_VE_ITHALAT_BAGIMLILIGI?”