2023
MART AYI-ÜRETİCİ VE TÜKETİCİ ENFLASYONU
(Zafer YÜKSELER, 3 Nisan 2023)
2023 Mart
ayında TÜFE yüzde 2,29, ÜFE yüzde 0,44 oranında yükselmiştir. Baz etkisi
nedeniyle, yıllık ÜFE enflasyonu yüzde 62,45’e, TÜFE enflasyonu da yüzde 50,51’e
gerilemiştir. Yİ-ÜFE ve TÜFE yıllık enflasyon oranları arasındaki farklılaşma
devam etmekle birlikte son iki ayda, döviz kurundaki istikrar ve enerji
fiyatlarındaki düşüşün etkisiyle, belirgin bir azalış göstermiştir. Döviz
kurları, enerji fiyatları ve ham madde fiyatlarındaki değişim üretici
fiyatlarını hızlı etkilerken, tüketici fiyatlarına yansımaları vergi ve fiyat kontrolleri
nedeniyle kısmen sınırlandırılabilmektedir. Yİ-ÜFE içindeki ara malları ve
sermaye malları fiyatlarındaki değişimlerin tüketici fiyatlarına doğrudan etkisi
söz konusu olmamakta, gıda-içecek-giyimin yer aldığı dayanıksız mallar ile dayanıklı
ve enerji fiyatlarındaki değişimler TÜFE enflasyonu açısından önem
taşımaktadır.
Yİ-ÜFE ile TÜFE’deki fiyat
artışlarını farklılaştıran unsurları şu şekilde sıralayabiliriz;
·
Kiracı
Tarafından Ödenen Gerçek Kira: TÜFE’de yüzde 4,53 ağırlığa sahip
olan bu grubun Yİ-ÜFE ile bir ilgisi bulunmamaktadır. Bilindiği gibi mevcut
kiracılar için azami kira artışı, yıllık ortalama TÜFE enflasyonu ile yasal olarak
sınırlandırılmıştı. Son yasal düzenleme ile de konut kira artışı 1 Temmuz 2023
tarihine kadar yüzde 25 olarak belirlenmiştir. Kiralar Mart ayında yüzde 4,89
yükselmiştir. Yıllık kira artışı ise TÜFE enflasyonunun üzerinde yüzde 62,76 olmuştur.
Enflasyonun yanı sıra konut fiyatlarındaki aşırı yükselişin etkilediği kiralar,
Deprem felaketinden de olumsuz etkilenmiş ve toplumda kiralara ve aidatlara ilişkin
şikâyetler yoğunlaşmıştır. Bu, TÜFE kira verilerinin gerçeği yansıtmadığını
göstermektedir.
·
Enerji
Fiyatları: Elektrik, gaz, su ve yakıtlardan oluşan
enerji grubunun TÜFE içindeki ağırlığı yüzde 12,69’dan, yüzde 14,35’e yükselmiştir.
TÜFE içinde “Yönetilen-Yönlendirilen Fiyatların” büyük bir kısmı bu grupta yer
almakta ve enerji fiyatları vergi ve kamu müdahalesi ile kontrol edilmektedir.
EPDK, BOTAŞ ve belediyeler elektrik, gaz, su fiyatlarını kontrol ederken,
petrol ürünleri üzerindeki maktu vergiler ayarlanarak petrol ürünleri
fiyatlarına da müdahale edilmektedir. Uluslararası piyasalardaki düşüşün
etkisiyle Yİ-ÜFE enerji grubunda fiyatlar 2022 Kasım-2023 Mart döneminde yüzde 27,7
düşüş göstermiştir. TÜFE’de ise Aralık ayında düşen enerji fiyatları diğer
aylarda artış göstermiş, Mart ayında ise yüzde 0,38 artmıştır. Baz etkisi
nedeniyle Mart ayında yıllık enerji fiyat artışı Yİ-ÜFE’de yüzde 130’dan yüzde 80’e,
TÜFE’de ise yüzde 50’den yüzde 35,7’ye gerilemiştir. Uluslararası fiyatlardaki
artışın yanı sıra 2021 Eylül ayı sonrasında döviz kurlarındaki yükseliş
yurtiçinde enerji fiyatlarının aşırı yükselmesine neden olmuştu. 2021 Ekim-2023 Mart döneminde Yİ-ÜFE enerji
grubunda fiyatlar yüzde 317 oranında yükselmiştir. Bu artışın yüzde 123’ü döviz
kurlarındaki artıştan, yüzde 87’si ithal enerji fiyatlarındaki yükselişten
kaynaklanmıştır. Son aylarda döviz kurlarındaki istikrar ve enerji
fiyatlarındaki gerileme, konutlarda kullanılan elektrik ve doğalgaz fiyatları
ile petrol ürünü fiyatlarının indirilmesi imkanını yaratmış bulunmaktadır.
·
Gıda
Fiyatları: Son dönemlerde, TÜFE-işlenmiş gıda
fiyatlarındaki yıllık artış, Yİ-ÜFE gıda ve içecek fiyat artışlarının önemli ölçüde
altında kalmıştır. Mart ayında TÜFE-işlenmiş
gıda fiyatlarındaki yıllık artış yüzde 71,7 iken, bu oran Yİ-ÜFE-gıda ve
içecekler grubunda yüzde 89,4 olmuştur. Aylık artış ise ÜFE’DE yüzde 4,58,
TÜFE’de yüzde 2,32’dir.
·
Diğer
Mal ve Hizmet Fiyatları: TÜFE’de Mart ayında bu ürünlerin
fiyatlarında, aylık yüzde 1,86, yıllık yüzde 45,4 artış olmuştur. Bu ürünler tarım
ve hizmet üretici fiyatlarından ve giyim eşyası fiyatlarından etkilenmektedir. Özellikle
giyim eşyası fiyat artışının TÜFE’de oldukça düşük olduğu görülmektedir. Yİ-ÜFE
giyim eşyası fiyatları yıllık artışı yüzde 55,07 iken, bu artış TÜFE’de yüzde 17,27’dir.
Kira ve enerji fiyatlarına ilişkin hükümet politikaları, tarım
ve hizmet üretici fiyatlarındaki gelişmeler Yİ-ÜFE ve TÜFE üzerinde belirleyici
bir etkiye sahiptir. Tüm bu unsurları dikkate alarak “Bileşik Üretici Fiyatları Endeksi” (Potansiyel TÜFE) oluşturulmuştur[1].. Tarım ve Hizmet üretici fiyatlarının geç
açıklanması nedeniyle, şu an için Bileşik ÜFE’nin Şubat ayı verisi
bulunmaktadır. Bu endekse göre Şubat ayında yıllık enflasyon yüzde 74,4’tür. Mart
ayında bu artışın yüzde 66’ya gerileyeceği tahmin edilmektedir. Grafiklerde, TÜFE
ve Bileşik ÜFE arasında 2020 yılı Ağustos ayına kadar oldukça yakın bir ilişki olduğu
görülmektedir. 2022 yılında ise Bileşik ÜFE ile TÜFE arasındaki fark açılmıştır.
Son aylarda iki endeks arasındaki farklılaşma azalma eğilimi göstermektedir.
|
|
|
|
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder