2023 GELİR DAĞILIMI GERÇEKLERİ GÖSTERİYOR MU?
(Zafer YÜKSELER, 30 Ocak 2024)
TÜİK 2023 yılı Gelir Dağılımı Anketini
açıklamıştır. Anketin “Gelir Referans Yılı” 2022 yılıdır. Gelir dağılımına
ilişkin anketler son yıllarda gelir dağılımı eşitsizliğinin arttığına işaret
etmektedir. 2019 yılı anketinde (referans gelir yılı 2018) eşitsizlik
göstergesi olan GİNİ katsayısı 0,387 iken, bu katsayı 2022 anketinde 0,412’ye,
2023 yılı anketinde ise 0,436’ya çıkmıştır. GİNİ katsayısı gelir dağılımının
hızla bozulduğunu göstermektedir (Grafik:1).
2023 yılında en
yüksek gelir grubunu gösteren 5. %20’lik dilimin gelirden aldığı pay 2,1 puan
artarak yüzde 49,7’ye yükselmiştir. Diğer gelir gruplarının tümünün gelirden
aldıkları paylar ise düşüş göstermiştir. 2019 yılında en üst gelir diliminin en
düşük gelir dilimine oranı (P80/P20) 7,0 iken, bu oran 2023 yılında 9,2’ye
yükselmiştir (Grafik:2).
 |
 |
Son yıllarda uygulanan ekonomi politikaları
enflasyonda ani bir yükselişe yol açmış, maaş ve ücretli kesim ile emekliler
gibi sabit gelirlilerin ciddi bir reel gelir kaybına uğramalarına neden
olmuştur. 2023 anketinde gelir dağılımındaki bozulmanın bu olumsuz gelişmeden
kaynaklandığı tahmin edilmektedir. Ancak anket verileri detaylı incelendiğinde
oldukça farklı veriler olduğu görülmektedir.
GSYH, Kurumsal Sektör Hesapları ve Sosyal
Koruma İstatistikleri incelendiğinde, son yıllarda maaş-ücret gelirleri ile emekli
aylık ödemelerinin GSYH’ya oranında çarpıcı bir gerileme gözlenmektedir. Gelir
dağılımı anketindeki “Eşdeğer Hane Halkı Kullanılabilir Gelirinin Gelir
Türlerine Göre Dağılımı” incelendiğinde çok farklı bir durumla
karşılaşılmaktadır. Anketin gelir türlerine göre dağılımı incelendiğinde,
maaş-ücret ve transfer gelirlerinin payının önemli ölçüde yüksek olduğu
görülmektedir. Bilindiği gibi
bu gelir türlerinin, müteşebbis gelirleri ile gayrimenkul ve menkul gelirlerine
göre daha adil dağıldığı kabul edilmektedir. TÜİK gelir dağılımı anketlerinde
ücret ve emekli aylıkları dışındaki gelirlerin yeterince kapsanamadığı
görülmektedir.[1]
Anket verilerinden hesaplanan hane halkı
yıllık kullanılabilir gelir toplamı ile Kurumsal Sektör Hesaplarından
hesaplanan kullanılabilir gelir arasında önemli bir farklılık söz konusudur. Bu
farkın büyük ölçüde müteşebbis gelirleri, gayrimenkul ve menkul kıymet gelirlerinden
kaynaklandığı tahmin edilmektedir. Kayıt dışılığın yaygın olması, servet ve gelirlerin gizlenmesi anket
verilerinin gelir dağılımını ölçme performansını oldukça zayıflatmaktadır. 2023
yılı başında kamuoyuna açıklanan vergi rekortmenleri listesinde pek çok kişi ve
kurumun isimlerini açıklamaktan kaçınmaları da üst gelir grubunda servet ve
gelirlerin gizlenmesi eğiliminin arttığına da işaret etmektedir.
2019 yılında (gelir referans yılı) hane halkı
yıllık kullanılabilir gelirinin GSYH’ya oranı yüzde 40,1 iken, bu oran 2022
yılında yüzde 29,9’a kadar gerilemiştir. Aynı yıllarda kurumsal sektör
hesaplarında yer alan hane halkı kullanılabilir gelirinin GSYH’ya oranı ise,
sırasıyla, yüzde 65,1 ve yüzde 64 olmuştur (Grafik:3). Farklılığın temel nedeninin ücret ve emekli aylıkları
dışındaki gelirlerin anketlerde yeterince tespit edilememesidir. Bu nedenle anketlerde
maaş-ücret ve emekli aylıklarının payı oldukça yüksek belirlenmektedir. 2019
yılında maaş-ücret ve emekli aylıklarının hane halkı kullanılabilir geliri
içindeki payı ankette yüzde 69,6 iken kurumsal sektör hesaplarında bu pay yüzde
51’dir. 2022 yılında ise bu paylar, sırasıyla yüzde 66,7 ve yüzde 40,3 olmuştur
(Grafik:4). Anketlerde maaş-ücret ve emekli aylıklarının kullanılabilir
gelir içindeki payının yüksekliği, gelir dağılımı eşitsizliğinin olduğundan
daha iyi görünmesini sağlamaktadır.
 |
 |
TABLO:1- Gelir Dağılımına İlişkin Göstergeler
|
Gelir
Referans Yılı |
2018 |
2019 |
2020 |
2021 |
2022 |
|
1.GSYH
(Milyar TL.) |
3.761 |
4.318 |
5.049 |
7.256 |
15.012 |
|
2.Yıllık
% Değişim |
20,0 |
14,8 |
18,9 |
43,7 |
106,9 |
|
3.İşgücü
Ödemesi (Milyar TL.) |
1.129 |
1.351 |
1.479 |
1.946 |
3.536 |
|
3.İşgücü
Ödemesi/GSYH (%) |
30,0 |
31,3 |
29,3 |
26,8 |
23,6 |
|
4.Emekli-Dul-Yetim
Aylığı Öde. (Milyar TL) (1) |
272 |
327 |
374 |
443 |
713 |
|
5.Emekli-Dul-Yetim
Aylığı Öde. /GSYH |
7,2 |
7,6 |
7,4 |
6,1 |
4,8 |
|
6.HANE
HALKI YILLIK GELİRİ (Milyar TL.) |
|
|
|
|
|
|
a. Gelir Dağılımı Anketi |
1.452 |
1.730 |
1.976 |
2.605 |
4.489 |
|
b. Kurumsal Sektör Hesapları (2) |
2.469 |
2.811 |
3.234 |
4.532 |
9.812 |
|
7.Maaş-Ücret
Ödemeleri/Hane Halkı Geliri (%) |
|
|
|
|
|
|
a. Gelir Dağılımı Anketi |
49,3 |
49,6 |
49,5 |
48,9 |
51,2 |
|
b. Kurumsal Sektör Hesapları |
36,8 |
38,7 |
37,5 |
35,2 |
31,5 |
|
8.Emekli
Aylıkları/Hane Halkı Geliri (%) |
|
|
|
|
|
|
a. Gelir Dağılımı Anketi |
20,1 |
20,0 |
21,5 |
18,1 |
15,5 |
|
b. Kurumsal Sektör Hesapları |
11,1 |
12,3 |
12,9 |
11,1 |
8,8 |
|
9.Diğer
Gelirler/Hane Halkı Geliri (%) |
|
|
|
|
|
|
a. Gelir Dağılımı Anketi |
30,6 |
30,4 |
29,0 |
33,0 |
33,3 |
|
b. Kurumsal Sektör Hesapları |
52,1 |
49,0 |
49,6 |
53,7 |
59,7 |
Kaynak:
TÜİK Gelir Dağılımı Bültenleri ve kendi Hesaplamalarımız.
(1)TÜİK
Sosyal Koruma İstatistikleri.
(2)TÜİK
Kurumsal Sektör Hesapları. Bakınız
https://www.academia.edu/108452461/2009_2022_KURUMSAL_SEKT%C3%96R_HESAPLARI
[1] Zafer YÜKSELER,” Türkiye’de Gelir Dağılımı: Hangi Gelirin Dağılımı Ölçülüyor?” https://www.academia.edu/37530591/T%C3%9CRK%C4%B0YEDE_GEL%C4%B0R_DA%C4%9EILIMI_HANG%C4%B0_GEL%C4%B0R%C4%B0N_DA%C4%9EILIMI_%C3%96L%C3%87%C3%9CL%C3%9CYOR
