2024 Eylül- Uluslararası Yatırım pozisyonu

 

ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (UYP) VE ÖDEMELER DENGESİ

(Zafer YÜKSELER, 19 Kasım 2024)

2023 yılı aralık ayında 318,6 milyar dolar olan Net UYP açığı, 2024 yılı eylül ayında 318,1milyar dolara gerilemiştir. Bu dönemde varlıklar 22,1 milyar dolar, yükümlülükler ise 21,6 milyar dolar artmıştır. Varlıklardaki artış resmi rezervler, mevduat ve doğrudan yatırımlardan kaynaklanmıştır. Yükümlülüklerdeki artış portföy yatırımları ve kredilerden gelmiş, TCMB’deki mevduat 8 milyar dolar azalmıştır. 2023 yılında 156,6 milyar dolar olan yabancıların portföy stoku, 2024 eylül ayında 182,7 milyar dolara yükselmiştir.

 

ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (Milyon ABD doları)

	2023 Aralık (1)	2024 Eylül (2)	Fark   (2-1)	Farkın Kaynakları
				Ödemeler Denge. Akımı 2024 O.-Eyl.	Değerleme-Kur ve Parite Farkları
NET UYP (1-2)	-318.571	-318.060	511	-26.105	26.616
1.Varlıklar	332.701	354.828	22.127	25.715	-3.588
Doğrudan Yatırımlar	64.584	68.813	4.229	4.227	2
Portföy Yatırımları	2.947	4.119	1.172	12.454	-11.282
Ticari Krediler	51.447	51.850	403	849	-446
Krediler	5.385	6.892	1.507	2.968	-1.461
Mevduat	63.689	67.142	3.453	9.332	-5.879
Bankalar-YP	39.692	41.439	1.747	6.116	-4.369
Diğer Varlıklar	3.765	3.945	180	23	157
Rezerv Varlıklar	140.884	152.067	11.183	-4.138	15.321
2.Yükümlülükler	651.272	672.888	21.616	51.820	-30.204
Doğrudan Yatırımlar	194.340	190.913	-3.427	7.670	-11.097
Portföy Yatırımları	96.425	119.148	22.723	28.022	-5.299
Ticari Krediler	58.257	55.605	-2.652	-1.975	677
Krediler	188.342	197.919	9.577	18.117	-8.540
Mevduat	106.599	101.959	-4.640	-87	-4.553
TCMB	46.360	38.372	-7.988	-8.564	576
Bankalar-YP	43.208	41.816	-1.392	4.976	-6.368
Diğ.Yüküm. + SDR	7.309	7.344	35	73	-38
ULUSLARARASI REZERV	180.576	193.506	12.930	1.978	10.952
TCMB	140.884	152.067	11.183	-4.138	15.321
Bankalar	39.692	41.439	1.747	6.116	-4.369
Y.Dışı Yerleşik Portföyü	156.664	182.735	26.071	36.499	-10.428
Hisse Senedi	29.536	33.719	4.183	-1.981	6.164
Borç Senedi	66.889	85.429	18.540	30.003	-11.463
Mevduat	60.239	63.587	3.348	8.477	-5.129

Kaynak: TCMB. 2023 verileri yenilenmiştir.

UYP stok değerleri, finansal varlık ve yükümlülüklere ilişkin ödemeler dengesi akım girişlerinden, farklı para birimlerinin dolara karşı değerlerindeki değişimden, Türk lirasının dolar karşısındaki değerinden, hisse senetleri, DİBS ve altın fiyatlarındaki değişimden etkilenmektedir. Stok veriler incelendiğinde, en belirgin değişimin, doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları, rezerv ve mevduat kalemlerinde olduğu görülmektedir.

2024 yılı ocak-eylül dönemi ödemeler dengesi akımları incelendiğinde, doğrudan yatırımlarda 4,2 milyar dolar, portföy yatırımlarında 12,5 milyar dolar, mevduatta 9,3 milyar dolar artış olmuş, ancak rezerv varlıklardaki 4,1 milyar dolar azalışın etkisiyle toplam varlıklar 25,7 milyar dolar artış göstermiştir. Yükümlülükler kısmında doğrudan yatırımlarda 7,7 milyar dolar, portföy yatırımlarında 28 milyar dolar, bankalar mevduatında 5 milyar dolar ve kredilerdeki 18,1 milyar dolar artış, TCMB’deki mevduatın 8,6 milyar dolar azalmasının etkisiyle toplam yükümlülüklerdeki artış 51,8 milyar dolar olmuştur. Sonuç olarak 2024 ocak-eylül döneminde ödemeler dengesi finans hesabından 26,1 milyar dolar giriş olmuş ve net yükümlülüğümüz de aynı tutarda artmıştır.

2024 yılı eylül ayı itibariyle, değerleme-kur ve parite farkları etkisi, varlıkları 3,6 milyar dolar, yükümlülükleri ise 30,2 milyar dolar azaltmıştır. Böylece değerleme-kur ve parite etkisi Net UYP’yi 26,6 milyar dolar azaltıcı etkide bulunmuştur. 2024 ocak-eylül döneminde portföy yatırımları, mevduat, kredi ve rezerve ilişkin değerleme varlık ve yükümlülükleri önemli ölçüde etkilemiştir. Değerleme ve parite etkisi resmi rezervleri 15,3 milyar dolar artırırken, banka rezervlerini 4,4 milyar dolar azaltmış ve toplam uluslararası rezervleri 10,9 milyar dolar yükseltmiştir. Değerleme-parite ve kur etkisi büyük ölçüde diğer sektörlerin net pozisyonun da etkili olmuştur.

Uluslararası Yatırım Pozisyonundaki değişim ile Ödemeler Dengesi Tablosu birlikte değerlendirildiğinde, varlıklar bölümünde “portföy yatırımları”, yükümlülükler bölümünde “bankalar-krediler”, “bankalar-mevduat” ve portföy yatırımları-borç senetleri” kalemlerinde önemli bir uyumsuzluk olduğu dikkati çekmektedir.

Aşağıdaki Grafik:1’de Net UYP verisi yanı sıra, değerleme-kur-parite etkisinden daha az etkilenen, doğrudan yatırımlar ve hisse senetleri hariç Net UYP ile uluslararası rezervler verisi de yer almaktadır. 2023 yılı aralık ayında -160,6 milyar dolar olan doğrudan yatırımlar ve hisse senedi hariç net UYP 2024 eylül ayında -164,4 milyar dolar olmuştur. 2023 yılı sonunda 180,6 milyar dolar olan toplam uluslararası rezervler, 2024 eylül ayında 193,5 milyar dolara yükselmiştir.

TCMB Net Yatırım Pozisyonu fazlası 2022 yılında 90,3 milyar dolar iken, 2023 yılı sonunda 88,8 milyar dolar, 2024 eylül ayında da 108 milyar dolar olmuştur. Bankaların 2022 yılı sonunda 71,7 milyar dolar olan pozisyon açığı 2023 yılı sonunda 86,3 milyar dolara, 2024 eylül ayında ise 96,2 milyar dolara yükselmiştir. 2022 yılında 324,7 milyar dolar olan diğer sektörlerin pozisyon açığı 2023 yılı sonunda 251,3 milyar dolara, 2024 eylül ayında ise 244,9 milyar dolara gerilemiştir. 2023 sonunda 69,7 milyar dolar olan Genel Hükümet net pozisyon açığı ise 2024 eylül ayında 84,9 milyar dolara yükselmiştir (Grafik:2). Özetle, 2024 yılında TCMB pozisyon fazlası 19,2 milyar dolar artarken, genel hükümet pozisyon açığı 15,2 milyar dolar, bankaların pozisyon açığı 10,2 milyar dolar artmış, diğer sektörlerin açığı ise 6,5 milyar dolar azalmıştır.