ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (UYP) VE ÖDEMELER DENGESİ
(Zafer YÜKSELER, 19 Kasım 2025)
2024 yılı aralık ayında 346,3 milyar dolar olan Net UYP açığı, 2025 yılı eylül ayında 327,1 milyar dolara gerilemiştir. Bu dönemde varlıklar 39,5 milyar dolar, yükümlülükler ise 20,3 milyar dolar artmıştır. Varlıklar kısmında doğrudan yatırımlar, ticari krediler, mevduat ve resmi rezervler artmıştır. Yükümlülüklerdeki artış, portföy yatırımları, krediler ve bankalar mevduatından kaynaklanmış, doğrudan yatırımlar ve TCMB’deki mevduat ise azalmıştır. 2024 yılında 186,8 milyar dolar olan yabancıların finansal yatırım stoku, borçlanma senetleri ve mevduatlardaki artışın etkisiyle 2025 yılı eylül ayında 197,3 milyar dolara yükselmiştir.
ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (Milyon ABD doları)
Kaynak: TCMB.
UYP stok değerleri, finansal varlık ve yükümlülüklere
ilişkin ödemeler dengesi akım girişlerinden, farklı para birimlerinin dolara
karşı değerlerindeki değişimden, Türk lirasının dolar karşısındaki değerinden,
hisse senetleri, DİBS ve altın fiyatlarındaki değişimden etkilenmektedir. Stok veriler incelendiğinde, en belirgin değişimin, doğrudan
yatırımlar, portföy yatırımları, rezerv, kredi ve mevduat kalemlerinde olduğu
görülmektedir.
2025 yılı ocak-eylül dönemi ödemeler dengesi akımları
incelendiğinde, doğrudan yatırımlar 7,1 milyar dolar, portföy yatırımları 9,4
milyar dolar, ticari krediler 1,4 milyar dolar, krediler 5,5 milyar dolar,
mevduatlar 2,3 milyar dolar artarken, rezerv varlıklar 11,5 milyar dolar azalmış,
böylece toplam varlıklar 14,2 milyar dolar yükselmiştir. Yükümlülükler
kısmında doğrudan yatırımlarda 11,4 milyar dolar, portföy yatırımlarında 9,1
milyar dolar, kredilerde 19,4 milyar dolar, bankalar mevduatında 11 milyar
dolar artış olmuş, TCMB’deki mevduatın 8,5 milyar dolar azalmasının etkisiyle toplam
yükümlülüklerdeki artış 41,7 milyar dolar olmuştur. Sonuç olarak 2025 ocak-eylül
döneminde ödemeler dengesi finans hesabından 27,4 milyar dolar giriş olmuş ve
net uluslararası yükümlülüğümüz de aynı tutarda artmıştır.
2025 yılı ocak-eylül döneminde değerleme-kur ve parite
farkları etkisi, varlıkları 25,3 milyar dolar artırırken, yükümlülükleri 21,3 milyar
dolar azaltmıştır. Böylece değerleme-kur ve parite etkisi Net UYP’yi 46,6 milyar
dolar azaltıcı etkide bulunmuştur. 2025 ocak-eylül döneminde doğrudan yatırım,
portföy yatırımları, mevduat, kredi ve rezerve ilişkin değerleme varlık ve
yükümlülükleri önemli ölçüde etkilemiştir. Altın stoklarının değerlemesi ve
parite etkisi resmi rezervleri 36,5 milyar dolar, banka rezervlerini ise 1,2
milyar dolar artırmış ve toplam uluslararası rezervleri 37,7 milyar dolar
yükseltmiştir. Değerleme-parite ve kur etkisi büyük ölçüde, TCMB ve diğer
sektörlerin net pozisyonunda etkili olmuştur.
Uluslararası Yatırım Pozisyonundaki değişim ile Ödemeler
Dengesi Tablosu birlikte değerlendirildiğinde, varlıklar bölümünde “portföy
yatırımları”, yükümlülükler bölümünde “krediler”, “bankalar-mevduat” ve portföy
yatırımları-borç senetleri” kalemlerinde önemli bir uyumsuzluk olduğu dikkati
çekmektedir. TCMB 2024 aralık ayında portföy yatırımlarında önemli bir revizyon
yapmıştır, ancak buna rağmen sorunun devam ettiği görülmektedir.
Aşağıdaki Grafik:1’de Net UYP
verisi yanı sıra, değerleme-kur-parite etkisinden daha az etkilenen, doğrudan
yatırımlar ve hisse senetleri hariç Net UYP ile uluslararası rezervler verisi
de yer almaktadır. 2024 yılı aralık ayında -157,1 milyar dolar olan doğrudan
yatırımlar ve hisse senedi hariç net UYP 2025 yılı eylül ayında -155,4 milyar
dolara gerilemiştir. 2024 yılı sonunda 194,6 milyar dolar olan toplam
uluslararası rezervler ise, 2025 yılı eylül ayında 222,8 milyar dolara çıkmıştır.
Rezervlerdeki yükselişte, 37,7 milyar dolar civarındaki değerleme etkili
olmuştur.
TCMB Net Yatırım Pozisyonu fazlası 2024 yılında 115 milyar dolar iken, 2025 yılı eylül ayında 146,6 milyar dolara yükselmiştir. TCMB net pozisyonundaki bu iyileşme büyük ölçüde, üçüncü çeyrekte altın fiyatlarındaki yükseliş ve altın rezervlerine ilişkin değerlemeden kaynaklanmıştır. Bankaların 2024 yılı sonunda 104,3 milyar dolar olan net pozisyon açığı, 2025 eylül ayında 117,3 milyar dolar olmuştur. 2024 yılında 271,8 milyar dolara yükselen diğer sektörlerin net pozisyon açığı, 2025 yılı eylül ayında 267,3 milyar dolar olmuştur. Diğer sektörlerin pozisyon açıklarındaki değişim büyük ölçüde doğrudan yatırımlara ilişkin değerleme etkisinden kaynaklanmaktadır. 2024 sonunda 85,1 milyar dolar olan Genel Hükümet net pozisyon açığı ise 2025 eylül ayında 89,1 milyar dolara yükselmiştir.
KESİMLERE GÖRE NET ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (Milyon Dolar)
|
|
2024 |
2025 Ç1 |
2025 Ç2 |
2025 Ç3 |
|
-346.257 |
-325.184 |
-335.652 |
-327.087 |
|
|
Merkez Bankası |
114.986 |
120.776 |
114.731 |
146.560 |
|
Genel Hükümet |
-85.135 |
-83.800 |
-81.182 |
-89.091 |
|
Bankalar |
-104.299 |
-102.301 |
-107.214 |
-117.268 |
|
Diğer Sektörler |
-271.809 |
-259,859 |
-261.987 |
-267.288 |
