2024 Aralık-Uluslararası Yatırım Pozisyonu ve Ödemeler Dengesi

 

ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (UYP) VE ÖDEMELER DENGESİ

(Zafer YÜKSELER, 20 Şubat 2025)

2023 yılı aralık ayında 311,6 milyar dolar olan Net UYP açığı, 2024 yılı aralık ayında 294,7 milyar dolara gerilemiştir. Bu dönemde varlıklar 33 milyar dolar, yükümlülükler ise 16,2 milyar dolar artmıştır. Varlıklardaki artış resmi rezervler, doğrudan yatırımlar, mevduat ve ticari kredilerden kaynaklanmıştır. Yükümlülüklerdeki artış portföy yatırımları ve kredilerden gelmiş, TCMB’deki mevduat 11,6 milyar dolar azalmıştır. 2023 yılında 157,8 milyar dolar olan yabancıların finansal yatırım stoku, borçlanma senetlerindeki artışın etkisiyle 2024 yılında 186,2 milyar dolara yükselmiştir. 

ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (Milyon ABD doları)

	2023 Aralık (1)	2024 Aralık (2)	Fark   (2-1)	Farkın Kaynakları
				Ödemeler Denge. Akımı 2024 O.-Ara.	Değerleme-Kur ve Parite Farkları
NET UYP (1-2)	-311.561	-294.725	16.836	-22.795	39.631
1.Varlıklar	333.151	366.197	33.046	40.517	-7.471
Doğrudan Yatırımlar	64.584	71.182	6.598	6.596	2
Portföy Yatırımları	3.450	3.965	515	9.532	-9.017
Ticari Krediler	51.447	58.353	6.906	9.172	-2.266
Krediler	5.385	5.393	8	2.261	-2.253
Mevduat	63.636	68.237	4.601	12.440	-7.839
Bankalar-YP	39.639	38.944	-695	5.675	-6.370
Diğer Varlıklar	3.765	3.911	146	23	123
Rezerv Varlıklar	140.884	155.156	14.272	493	13.779
2.Yükümlülükler	644.712	660.922	16,210	63.312	-47.102
Doğrudan Yatırımlar	193.567	181.845	-11.722	11.257	-22.979
Portföy Yatırımları	97.541	124.371	26.830	21.212	5.618
Ticari Krediler	58.128	60.168	2.040	3.781	-1.741
Krediler	181.568	190.853	9.285	28.504	-19.219
Mevduat	106.599	96.603	-9.996	-1.531	-8.465
TCMB	46.360	34.775	-11.585	-11.866	281
Bankalar	60.239	61.828	1.589	10.335	-8.746
Diğ.Yüküm. + SDR	7.309	7.082	-227	89	-316
ULUSLARARASI REZERV	180.523	194.100	13.577	6.168	7.409
TCMB	140.884	155.156	14.272	493	13.779
Bankalar	39.639	38.944	-695	5.675	-6.370
Y.Dışı Yerleşik Finans. Y.	157.780	186.199	28.419	31.547	-3.128
Hisse Senedi	29.536	33.643	4.107	-2.507	6.614
Borç Senedi	68.005	90.728	22.723	23.719	-996
Mevduat	60.239	61.828	1.589	10.335	-8.746

Kaynak: TCMB. 2023 verileri yenilenmiştir.

UYP stok değerleri, finansal varlık ve yükümlülüklere ilişkin ödemeler dengesi akım girişlerinden, farklı para birimlerinin dolara karşı değerlerindeki değişimden, Türk lirasının dolar karşısındaki değerinden, hisse senetleri, DİBS ve altın fiyatlarındaki değişimden etkilenmektedir. Stok veriler incelendiğinde, en belirgin değişimin, doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları, rezerv, kredi ve mevduat kalemlerinde olduğu görülmektedir.

2024 yılı ocak-aralık dönemi ödemeler dengesi akımları incelendiğinde, doğrudan yatırımlarda 6,6 milyar dolar, portföy yatırımlarında 9,5 milyar dolar, mevduatta 12,4 milyar dolar, ticari kredilerde 9,2 milyar dolarlık artışın etkisiyle toplam varlıklar 40,5 milyar dolar artış göstermiştir. Yükümlülükler kısmında doğrudan yatırımlarda 11,3 milyar dolar, portföy yatırımlarında 21,2 milyar dolar, bankalar mevduatında 10,3 milyar dolar ve kredilerdeki 28,5 milyar dolar artış, TCMB’deki mevduatın 11,9 milyar dolar azalmasının etkisiyle toplam yükümlülüklerdeki artış 63,3 milyar dolar olmuştur. Sonuç olarak 2024 ocak-aralık döneminde ödemeler dengesi finans hesabından 22,8 milyar dolar giriş olmuş ve net yükümlülüğümüz de aynı tutarda artmıştır.

2024 yılında değerleme-kur ve parite farkları etkisi, varlıkları 7,5 milyar dolar, yükümlülükleri ise 47,1 milyar dolar azaltmıştır. Böylece değerleme-kur ve parite etkisi Net UYP’yi 39,6 milyar dolar azaltıcı etkide bulunmuştur. 2024 ocak-aralık döneminde doğrudan yatırım, portföy yatırımları, mevduat, kredi ve rezerve ilişkin değerleme varlık ve yükümlülükleri önemli ölçüde etkilemiştir. Değerleme ve parite etkisi resmi rezervleri 13,8 milyar dolar artırırken, banka rezervlerini 6,4 milyar dolar azaltmış ve toplam uluslararası rezervleri 7,4 milyar dolar yükseltmiştir. Değerleme-parite ve kur etkisi büyük ölçüde diğer sektörlerin net pozisyonun da etkili olmuştur.

Uluslararası Yatırım Pozisyonundaki değişim ile Ödemeler Dengesi Tablosu birlikte değerlendirildiğinde, varlıklar bölümünde “portföy yatırımları”, yükümlülükler bölümünde “bankalar-krediler”, “bankalar-mevduat” ve portföy yatırımları-borç senetleri” kalemlerinde önemli bir uyumsuzluk olduğu dikkati çekmektedir. TCMB aralık ayında portföy yatırımlarında önemli bir revizyon yapmıştır, ancak buna rağmen sorunun devam ettiği görülmektedir.

Aşağıdaki Grafik:1’de Net UYP verisi yanı sıra, değerleme-kur-parite etkisinden daha az etkilenen, doğrudan yatırımlar ve hisse senetleri hariç Net UYP ile uluslararası rezervler verisi de yer almaktadır. 2023 yılı aralık ayında -154,8 milyar dolar olan doğrudan yatırımlar ve hisse senedi hariç net UYP 2024 aralık ayında -152,6 milyar dolara gerilemiştir. 2023 yılı sonunda 180,5 milyar dolar olan toplam uluslararası rezervler, 2024 aralık ayında 194,1 milyar dolara yükselmiştir.

TCMB Net Yatırım Pozisyonu fazlası 2022 yılında 90,3 milyar dolar iken, 2023 yılı sonunda 88,8 milyar dolar, 2024 aralık ayında da 114,9 milyar dolar olmuştur. Bankaların 2022 yılı sonunda 73,1 milyar dolar olan pozisyon açığı 2023 yılı sonunda 88,3 milyar dolara, 2024 aralık ayında ise 103,1 milyar dolara yükselmiştir. 2022 yılında 317,6 milyar dolar olan diğer sektörlerin pozisyon açığı 2023 yılı sonunda 242,3 milyar dolara, 2024 aralık ayında ise 221,8 milyar dolara gerilemiştir. 2023 sonunda 69,8 milyar dolar olan Genel Hükümet net pozisyon açığı ise 2024 aralık ayında 84,7 milyar dolara yükselmiştir (Grafik:2). Özetle, 2024 yılında TCMB pozisyon fazlası 26,1 milyar dolar artarken, genel hükümet pozisyon açığı 15 milyar dolar, bankaların pozisyon açığı 14,7 milyar dolar artmış, diğer sektörlerin açığı ise 20,7 milyar dolar azalmıştır.