GELİR VE YAŞAM KOŞULLARI ANKETİNE
İLİŞKİN DEĞERLENDİRME
(Zafer YÜKSELER, 9 Mayıs 2022)
TÜİK 2021 yılı “Gelir ve Yaşam
Koşulları Anketi” sonuçlarını kamuoyuna açıklamıştır. Anketin gelir referans
yılı 2020 yılıdır. Diğer bir ifade ile Covit-19 salgını nedeniyle iktisadi
faaliyetin önemli ölçüde aksadığı ve mal ve hizmet üretim süreçlerinin sık, sık
kesintiye uğradığı bir yıla ait anket sonuçları söz konusudur. 2020 yılının
kendine has bu olumsuzluklarına rağmen, anket sonuçlarına göre gelir dağılımında
iyileşme, yoksullukta azalış olduğu açıklanmış bulunmaktadır. Bu notta 2020
gelir referans dönemine ilişkin anket verileri kısaca özetlendikten sonra,
sonuçlar diğer makroekonomik göstergeler ile karşılaştırılıp değerlendirilecektir.
TABLO:1-Eşdeger Hanehalkı Gelir
Dağılım
|
Anket Yılı |
2017 |
2018 |
2019 |
2020 |
2021 |
|
Gelir Referans Yılı |
2016 |
2017 |
2018 |
2019 |
2020 |
|
TOPLAM |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
|
1.
% 20 |
6,3 |
6,1 |
6,2 |
5,9 |
6,1 |
|
2.
% 20 |
10,7 |
10,6 |
10,9 |
10,6 |
10,8 |
|
3.
% 20 |
14,8 |
14,8 |
15,2 |
14,9 |
15,1 |
|
4.
%20 |
20,9 |
20,9 |
21,4 |
21,1 |
21,3 |
|
5.
% 20 |
47,4 |
47,6 |
46,3 |
47,5 |
46,7 |
|
GİNİ Katsayısı |
0,405 |
0,408 |
0,395 |
0,410 |
0,401 |
|
P80/P20 |
7,52 |
7,80 |
7,47 |
8,05 |
7,66 |
|
Eşdeğer Hanehalkı Kullanılabilir Geliri
İçindeki Paylar (%) |
|||||
|
Maaş-Ücret-Yevmiye |
51,5 |
51,2 |
49,3 |
49,6 |
49,5 |
|
Transferler |
22,3 |
23,0 |
25,0 |
24,9 |
26,9 |
|
Emekli Aylıklar |
18,0 |
18,3 |
20,1 |
20,0 |
21,5 |
|
Müteşebbis+Menkul+G.Menkul |
26,2 |
25,8 |
25,7 |
25,5 |
23,6 |
Kaynak:TÜİK.
2020
yılında 5. % 20’lik üst gelir grubunun payı gerilerken, diğer tüm gelir
gruplarının paylarında artış gerçekleşmiş ve gelir dağılımında iyileşme
olmuştur. Gini katsayısı 0,410’den 0,401’e, P80/P20 oranı da 8,05’ten 7,66’ya
gerilemiştir (Tablo:1). Gelir dağılımındaki bu iyileşme, Covit-19 salgını
etkisiyle 2020 yılında yaşanan istihdam ve gelir kayıpları dikkate alındığında
büyük bir sürpriz teşkil etmiş bulunmaktadır.
Eşdeğer
hanehalkı gelirinin gelir türleri itibariyle dağılımı incelendiğinde,
maaş-ücret-yevmiye ödemeleri ile transfer ödemelerinin hanehalkı gelirinin
yaklaşık yüzde 75’ini oluşturduğu görülmektedir. Gelir dağılımı eşitsizliğinin
temelini oluşturan mülkiyet gelirlerinin (müteşebbis, menkul ve gayrimenkul
gelirleri toplamı) anketlerde yeterince tespit edilemediği görülmektedir. 2020
yılında mülkiyet gelirlerinin payında 2 puana yakın düşüş gözlenirken, transfer
gelirlerinin payında, emekli aylıklarının payındaki artıştan kaynaklanan, 2
puanlık bir yükseliş söz konusudur. Gelir dağılımındaki iyileşmenin gelir
türlerindeki bu değişimden kaynaklandığı anlaşılmaktadır.
Gelir
ve Yaşam Koşulları Anketi, gelir dağılımındaki bu iyileşme yanı sıra, 2020
yılında eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert medyan gelirinin % 50’sine göre
hesaplanan yoksulluk oranının yüzde 15’ten yüzde 14,4’e gerilediğini
göstermektedir. 2017-2019 döneminde yüzde 15,5 oranında artan yoksul sayısı 2020
yılında yüzde 2,7 oranında düşmüştür(Tablo:2). Ancak Covit-19 salgını nedeniyle
yaşanan istihdam ve gelir kayıpları ile hanehalkına yapılan gelir transferlerinin
payındaki artış dikkate alındığında yoksulluk oranlarındaki bu düşüş anlamlı
görülmemektedir.
TABLO:2-Göreli Yoksulluk Oranı,
Yoksul Sayısı ve Yoksulluk Sınırı (1)
|
Anket Yılı |
2017 |
2018 |
2019 |
2020 |
2021 |
|
Gelir Referans Yılı |
2016 |
2017 |
2018 |
2019 |
2020 |
|
1.Yoksulluk Oranı (%) |
13,5 |
13,9 |
14,4 |
15,0 |
14,4 |
|
2. Yoksul Sayısı (Bin
Kişi) |
10.622 |
11.091 |
11.641 |
12.267 |
11.936 |
|
% Değişim |
-3,7 |
4,4 |
5,0 |
5,4 |
-2,7 |
|
3. Yoksulluk Sınırı (TL.) |
7.944 |
8.892 |
10.793 |
12.394 |
14.034 |
|
% Değişim |
11,6 |
11,9 |
21,4 |
14,8 |
13,2 |
Kaynak:TÜİK.
(1) Eşdeğer Hanahalkı Kullanılabilir Fert
Medyan Gelirinin % 50’sine göre.
2020
yılına ilişkin “Gelir ve Yaşam Koşulları Anketi” sonuçlarını değerlendirebilmek
için, gelir yöntemiyle GSYH, istihdam-kısa çalışma uygulaması-asgari ücret ve
kurumsal sektör hesaplarında 2020 yılında gerçekleşen verilerin incelenmesinde
yarar görülmektedir.
Anket Sonuçlarının Makro Verilerle
Karşılaştırılması:
1. Gelir Yöntemine Göre GSYH:
Bir ekonomide çalışan
kişi sayısındaki, özellikle ücretli çalışanlar sayısındaki, değişim üretim
miktarı ve gelirin dağılımı açısından temel göstergelerden birisini
oluşturmaktadır. TÜİK tarafından yayınlanan gelir yöntemine göre GSYH verisi,
ücretli çalışanlara yapılan işgücü ödemeleri, ürün-üretim üzerindeki
vergi-sübvansiyonlar ile firmaların gelirlerini gösteren brüt ve net işletme
artığına ilişkin bilgi vermektedir.
TABLO:3- İşgücü Ödemeleri ve Net İşletme
Artığının GSYH İçindeki Payı (Cari Fiy., %)
|
Gelir Referans Yılı |
2016 |
2017 |
2018 |
2019 |
2020 |
|
1. İşgücü
Ödemeleri/GSYH |
31,99 |
30,22 |
30,04 |
31,37 |
29,40 |
|
2. Net İşletme Artığı/GSYH |
41,87 |
44,24 |
44,35 |
42,68 |
43,84 |
Kaynak:TÜİK.
2020 yılında işgücü ödemelerinin GSYH
içindeki payı yaklaşık 2 puan gerileyerek yüzde 29,4’e düşmüştür. Buna karşılık
net işletme artığının GSYH’ya oranı 1,2 puan artış göstermiştir. GSYH içinde
işgücü ödemelerinin payı 2 puan düşerken, Gelir ve Yaşam Koşulları Anketindeki
eşdeğer hanehalkı kullanılabilir geliri içinde maaş-ücret-yevmiye ödemelerinin
payı sadece 0,1 puan azalmıştır (Bakınız Tablo:1).
2. İstihdam, Ücretli Çalışanlar ve Kısa
Çalışma Uygulaması:
Covit-19
salgını ücretli istihdam ve toplam istihdam da 2020 yılında azalmaya neden
olmuştur. 2019 yılında 28 milyon kişi olan toplam istihdam 2020 yılında 26,7
milyon kişiye gerilerken, ücretli-yevmiyeli çalışan sayısı 19,2 milyon kişiden
18,7 milyon kişiye düşmüştür (Tablo:4).
Covit-19
salgınına karşı 2020 yılında ücretli istihdamı korumak amacıyla “Kısa Çalışma
Ödeneği” uygulaması yaygınlaştırılmış, kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan
kişiler için de nakdi ücret desteği ödemesi uygulanmaya başlanmıştır. Salgın
önlemlerinin yoğun olarak uygulandığı 2020 yılı Nisan-Haziran döneminde
ortalama 3 milyon kişi kısa çalışma ödeneğinden, 1,1 milyon kişi de nakdi ücret
desteğinden yararlanmıştır. 2020 yılın da ortalama olarak 1,4 milyon kişi kısa
çalışma ödeneği, 0,6 milyon kişi ise nakdi ücret desteği almıştır.
TABLO:4- Toplam ve Ücretli
İstihdam
|
Gelir Referans Yılı |
2016 |
2017 |
2018 |
2019 |
2020 |
|
1.Toplam İstihdam (Bin Kişi) |
27.126 |
28.075 |
28.691 |
28.042 |
26.685 |
|
2.Fiilen İşbaşında Olan (Bin Kişi) |
25.951 |
27.037 |
27.516 |
26.829 |
24.054 |
|
2. Ücretli ve Yevmiyeli (Bin Kişi) |
18.377 |
18.960 |
19.536 |
19.216 |
18.721 |
Kaynak:TÜİK.
Covit-19
salgın döneminde kısa çalışma ödeneği alan ve ücretsiz izne ayrılan kişiler hem
SGK kapsamında hem de TÜİK tarafından istihdamda gösterilmiştir. Nitekim fiili
olarak iş başında olan kişi sayıları incelendiğinde bu durum belirgin olarak
gözlenmektedir. 2020 yılında toplam istihdam 1.357 bin kişi azalırken, fiilen
iş başında olan kişi sayısı 2.775 bin kişi azalmıştır (Tablo:4).
Kısa
çalışma ve nakdi ücret desteği ödemeleri İşsizlik Fonundan yapılmıştır. Kısa çalışma ödeneğinin aylık miktarı, işçinin
ortalama brüt kazancının yüzde 60’ı kadar (asgari ücrete göre 1.765 lira),
aylık nakdi ücret desteği ise 1.177 liradır. İşsizlik fonundan 2020 yılında 27,4 milyar lira kısa
çalışma ödeneği, 6,5 milyar lira nakdi ücret desteği ödenmiştir. Kısa çalışma
ödeneği alan kişiler istihdama dâhil edildiğinden, milli muhasebe açısından bu
kişilere yapılan kısa çalışma ödemelerinin işgücü ödemesi içinde yer alması
gerekmektedir. Nakdi ücret desteğine ilişkin ödemelerin ise sosyal transferler
içinde yer aldığı düşünülmektedir.
3.Yıllık Hane ve Fert Geliri, Yoksulluk
Sınırı ve Net Asgari Ücret:
2020 yılında yıllık ortalama
hanehalkı geliri yüzde 10,6, yıllık ortalama eşdeğer fert geliri ise yüzde 11,9
oranında artmıştır. Her iki oranda, hem net asgari ücret hem de yıllık ortalama
TÜFE artışının gerisinde kalmıştır (Tablo:5). 2020 yılında yıllık net asgari
ücret artışı yüzde 15, yıllık ortalama TÜFE artışı ise yüzde 12,3 olarak
gerçekleşmiştir.
TABLO:5-Yıllık Hanehalkı
Geliri, Eşdeğer Fert Geliri, Yoksulluk Sınırı ve Net Asgari Ücret
|
Anket Yılı |
2017 |
2018 |
2019 |
2020 |
2021 |
|
Gelir Referans Yılı |
2016 |
2017 |
2018 |
2019 |
2020 |
|
1.Yıllık Ortalama Hanehalkı
Geliri (TL.) |
46.131 |
51.374 |
59.873 |
69.349 |
76.733 |
|
% Değişim |
11,4 |
11,4 |
16,5 |
15,8 |
10,6 |
|
2. Yıllık Ort. Eşdeğer
Fert Geliri (TL.) |
21.577 |
24.199 |
28.522 |
33.428 |
37.400 |
|
% Değişim |
12,7 |
12,2 |
17,9 |
17,2 |
11,9 |
|
3. Yoksulluk Sınırı (TL.) |
7.944 |
8.892 |
10.793 |
12.394 |
14.034 |
|
% Değişim |
11,6 |
11,9 |
21,3 |
14,8 |
13,2 |
|
4.Yıllık Net Asgari Ücret (TL.) |
15.612 |
16.849 |
19.237 |
24.251 |
27.896 |
|
% Değişim |
33,5 |
7,9 |
14,2 |
26,1 |
15,0 |
|
5.TÜFE (Yıllık Ortalama,%) |
7,8 |
11,1 |
16,3 |
15,2 |
12,3 |
Kaynak:TÜİK.
Asgari ücretin TÜFE
enflasyonunun üzerinde artması 2020 yılında hane ve fert gelirlerindeki artışa
tam yansımamıştır. Çünkü 2020 yılında istihdam gerilemiş ve kısa çalışma ile
ücretsiz izin uygulamasının yaygınlığı nedeniyle fiilen iş başında olmayan sayısı
da önemli ölçüde artmıştır. Bu kişilerin daha düşük gelir etmeleri
nedeniyle, hanehalkı ve fertlerin
kullanılabilir gelirlerindeki artış sınırlanmıştır. Nitekim 2019 yılında işgücü
ödemelerinin GSYH içindeki payı yüzde 31,4 iken bu pay da 2020 yılında yüzde
29,4’e gerilemiştir.
4.Kurumsal Sektör
Hesapları ve Hanehalkı Harcanabilir Geliri:
TÜİK
Kurumsal Sektör Hesapları kapsamında 2009-2020 dönemine ilişkin hanehalkı
harcanabilir geliri ve gelir kaynaklarına ilişkin istatistikleri yayınlamıştır.
Bu istatistiklerden yararlanarak yapmış olduğumuz bir çalışmada, hanehalkı,
genel devlet, mali ve mali olmayan şirketlerin harcanabilir gelir ve
kaynaklarına ilişkin ayrıntılı bilgiler bulunmaktadır[1].
TABLO:6- GSMH ve Kurumların
Harcanabilir Gelir Payları (Cari Fiy. %)
|
Gelir Referans Yılı |
2016 |
2017 |
2018 |
2019 |
2020 |
|
1.GSMH (Milyar TL.) |
2.598 |
3.091 |
3.699 |
4.242 |
4.982 |
|
GSMH
İçindeki Payları (%) |
|||||
|
Hanehalkı Harcanabilir Geliri |
69,88 |
70,25 |
66,32 |
66,37 |
64,55 |
|
Genel Devlet Harcanabilir Gelir |
15,78 |
14,67 |
14,34 |
12,91 |
12,12 |
|
Mali-Mali Olmayan Şirketler Har.Gel. |
14,34 |
15,08 |
19,35 |
20,71 |
23,34 |
Kaynak:TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.
Kurumsal
sektör hesaplarına göre, 2009-2017 döneminde ortalama yüzde 70 civarında olan
hanehalkı harcanabilir gelirinin Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) içindeki payı,
yaşanan krizler ve Covit-19 salgını etkisiyle düşüş göstermiş ve 2020 yılında
yüzde 64,55 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde Genel Devlet Harcanabilir
gelir payı da gerilerken, mali ve mali olmayan şirketlerin harcanabilir gelir
payı 2018-2020 döneminde belirgin ölçüde yükselmiştir.
TABLO:7-Hanehalkı Harcanabilir Geliri
ve Çalışanlara Ödemeler (Milyar TL.)
|
Anket Yılı |
2017 |
2018 |
2019 |
2020 |
2021 |
|
Gelir Referans Yılı |
2016 |
2017 |
2018 |
2019 |
2020 |
|
Kurumsal Sektör Hesapları |
|||||
|
1.HH Harcanabilir
Geliri (Vergi Öncesi) |
1.920 |
2.294 |
2.603 |
2.991 |
3.396 |
|
2.Çalışanlara Ödemeler
|
838 |
944 |
1.123 |
1.347 |
1.476 |
|
Çalışanlara Ödemeler/
HHHG(%) |
43,7 |
41,2 |
43,1 |
45,0 |
43,5 |
|
Gelir ve Yaşam Koşulları Anketi |
|||||
|
1.HH Harcanabilir Geliri (Net) (1) |
1.065 |
1.212 |
1.452 |
1.730 |
1.976 |
|
2.Maaş-Ücret-Yevmiye
Ödemeleri (2) |
548 |
621 |
716 |
858 |
978 |
|
Maaş-Ücr.-Yevmiye Öd./ HHHG(%) |
51,5 |
51,2 |
49,3 |
49,6 |
49,5 |
Kaynak:TÜİK.
(1)Yıllık ortalama hanehalkı geliri ve hanehalkı sayısından
hesaplanmıştır.
(2)Maaş-ücret ve yevmiye payından hesaplanmıştır.
Kurumsal
sektör hesaplarına göre, çalışanlara yapılan ödemelerin hanehalkı harcanabilir
geliri içindeki payı 2019 yılında yüzde 45 iken, 2020 yılında yüzde 43,5’e
gerilemiştir. Gelir ve Yaşam Koşulları Anketinde Maaş-Ücret-Yevmiye
gelirlerinin payı ise sabit kalmış ve yüzde 49,5 olarak gerçekleşmiştir.
5.Genel Değerlendirme:
a. Gelir ve Yaşam
Koşulları Anketlerinde yer alan hanehalkı kullanılabilir geliri ve gelir
türlerindeki değişim, ilgili yıl gelir dağılımı sonuçları üzerinde belirleyici
olan temel göstergeyi oluşturmaktadır. Anketlerde yer alan hanehalkı
kullanılabilir gelirinin gelir türlerine dağılımı incelendiğinde, hanehalkı
geliri içinde çalışanlara ve emeklilere yapılan ödemelerin payı artarken,
mülkiyet gelirlerinin (müteşebbis, menkul ve gayrimenkul gelirleri) payında
sürekli bir düşüş gözlenmektedir. Gelir dağılımı sonuçları, ücret ve transfer
gelirlerinin dağılımını gösterir hale gelmiştir. Türkiye’de, şirketleşme,
finansal araç çeşitliliği, finansal derinleşme ve gayrimenkul sektöründeki
gelişme dikkate alındığında, mülkiyet gelirlerinin payındaki sürekli düşüş anlamlı
görülmemektedir. Anketlerde mülkiyet gelirlerinin yeterince kapsanamadığı
anlaşılmaktadır. Referans gelir yılına göre, 2005 yılında mülkiyet gelirlerinin
hanehalkı kullanılabilir geliri içindeki payı yüzde 33,4 iken, bu pay 2015
yılında yüzde 25,4’e, 2020 yılında ise yüzde 23,5’e gerilemiştir. Özellikle son
15 yılda ekonomideki gelişmeler dikkate alındığında, tarım dışı müteşebbis
geliri ile menkul kıymet gelirlerinin paylarındaki çarpıcı düşüş dikkati
çekmektedir.
TABLO:8-Eşdeğer Hanehalkı
Kullanılabilir Gelirlerinin Gelir Türlerine Dağılımı (%)
|
Anket Yılı |
2006 |
2011 |
2016 |
2020 |
2021 |
|
Gelir Referans Yılı |
2005 |
2010 |
2015 |
2019 |
2020 |
|
TOPLAM |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
|
1.Maaş-Ücret-Yevmiye |
44,5 |
48,4 |
52,2 |
49,6 |
49,5 |
|
2.Müteşebbis |
24,2 |
21,4 |
19,8 |
17,7 |
17,5 |
|
Tarım |
7,1 |
6,8 |
5,0 |
3,7 |
4,1 |
|
Tarım Dışı |
17,1 |
14,6 |
14,8 |
14,0 |
13,4 |
|
3.Gayrimenkul |
3,1 |
3,9 |
3,1 |
3,5 |
3,4 |
|
4.Menkul |
6,1 |
3,8 |
2,5 |
4,3 |
2,6 |
|
5.Transferler |
22,2 |
22,6 |
22,3 |
24,9 |
26,9 |
|
Emekli Aylıkları |
16,7 |
17,8 |
18,0 |
20,0 |
21,5 |
|
Diğer Transferler |
5,5 |
4,8 |
4,3 |
4,9 |
5,4 |
|
Mülkiyet Gelirler, (2+3+4) |
33,4 |
29,1 |
25,4 |
25,5 |
23,5 |
|
GİNİ Katsayısı |
0,430 |
0,404 |
0,404 |
0,410 |
0,401 |
Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.
b.
Mülkiyet gelirlerinin payındaki bu düşüş ile yıllık ortalama hanehalkı ve
eşdeğer fert gelirlerinde enflasyonun altındaki artış dikkate alındığında, 2020
yılında düşük gelir seviyesinde gelir dağılımında bir iyileşme olduğu
anlaşılmaktadır. 2020 yılında asgari ücret yüzde 15, ortalama TÜFE enflasyonu
yüzde 12,3 artarken, yıllık ortalama hanehalkı kullanılabilir geliri yüzde
10,6, eşdeğer fert kullanılabilir geliri ise yüzde 11,9 artmıştır. Bu rakamlar
bir anlamda “fakirlikte eşitlik” sağlandığını göstermektedir. Ayrıca Gini
katsayısı ve P80/P20 oranına bakıldığında gelir dağılımındaki iyileşmenin
oldukça sınırlı olduğu da görülmektedir.
c.
2020 yılında Covit-19 salgını nedeniyle önemli bir istihdam ve gelir kaybı
yaşanmıştır. Toplam istihdam bir önceki yıla göre yaklaşık 1,4 milyon kişi
azalmıştır. Kısa çalışma ödeneği alanlar ile ücretsiz izne ayrılanlar
istihdamda gösterildiği için toplam istihdam kaybı sınırlı kalmıştır. Fiilen iş
başında olan kişi sayıları dikkate alındığında, işgücü kaybı yaklaşık 2,8
milyon kişiye yükselmektedir. 2020 yılında ortalama olarak 1,4 milyon kişi kısa
çalışma ödeneğinden, 0,4 milyon kişi de nakdi ücret desteğinden yararlanmıştır.
Bu kişiler yıl boyunca oldukça düşük gelir elde etmişlerdir. Kısa çalışma
ödeneği alanlar yaklaşık brüt asgari ücretin yüzde 60’ı kadar (1.765 lira),
nakdi ücret desteği alanlar ise asgari ücretin yüzde 40’ı kadar (1.177 lira)
gelir elde etmişlerdir. Bu veriler dikkate alındığında son üç yıl artış
gösteren yoksul sayısının 2020 yılında azalması gerçekçi görünmemektedir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder