2023
MAYIS AYI-ÜRETİCİ VE TÜKETİCİ ENFLASYONU
(Zafer YÜKSELER, 5 Haziran 2023)
2023 Nisan
ayında TÜFE yüzde 2,39, ÜFE yüzde 0,81 oranında yükselmiştir. Baz etkisi
nedeniyle, yıllık ÜFE enflasyonu yüzde 52,11’e, TÜFE enflasyonu da yüzde 43,68’e
gerilemiştir. Yİ-ÜFE ve TÜFE yıllık enflasyon oranları arasındaki farklılaşma
devam etmekle birlikte son iki ayda, döviz kurundaki istikrar ve enerji
fiyatlarındaki düşüşün etkisiyle, belirgin bir azalış göstermiştir. Döviz
kurları, enerji fiyatları ve ham madde fiyatlarındaki değişim üretici
fiyatlarını hızlı etkilerken, tüketici fiyatlarına yansımaları vergi ve fiyat kontrolleri
nedeniyle kısmen sınırlandırılabilmektedir. Yİ-ÜFE içindeki ara malları ve
sermaye malları fiyatlarındaki değişimlerin tüketici fiyatlarına doğrudan etkisi
söz konusu olmamakta, gıda-içecek-giyimin yer aldığı dayanıksız mallar ile dayanıklı
ve enerji fiyatlarındaki değişimler TÜFE enflasyonu açısından önem
taşımaktadır.
Yİ-ÜFE ile TÜFE’deki fiyat
artışlarını farklılaştıran unsurları şu şekilde sıralayabiliriz;
·
Kiracı
Tarafından Ödenen Gerçek Kira: TÜFE’de yüzde 4,53 ağırlığa sahip
olan bu grubun Yİ-ÜFE ile bir ilgisi bulunmamaktadır. Bilindiği gibi mevcut
kiracılar için azami kira artışı, yıllık ortalama TÜFE enflasyonu ile yasal olarak
sınırlandırılmıştı. Son yasal düzenleme ile de konut kira artışı 1 Temmuz 2023
tarihine kadar yüzde 25 olarak belirlenmiştir. Nisan’da yüzde 4,37 artan kiralar
Mayıs’ta da yüzde 5,15 yükselmiştir. Yıllık kira enflasyonu ise yüzde 71,43’e
çıkmıştır. Enflasyonun yanı sıra konut fiyatlarındaki aşırı yükselişin
etkilediği kiralar, deprem felaketinden de olumsuz etkilenmiştir. Toplumda kiralara
ve aidatlara ilişkin şikâyetlerin uzun süredir artarak devam etmesi, TÜFE
enflasyonuna güveni de zayıflatmaktadır.
·
Enerji
Fiyatları: Elektrik, gaz, su ve yakıtlardan oluşan
enerji grubunun TÜFE içindeki ağırlığı yüzde 12,69’dan, yüzde 14,35’e yükselmiştir.
TÜFE içinde “Yönetilen-Yönlendirilen Fiyatların” büyük bir kısmı bu grupta yer
almakta ve enerji fiyatları vergi ve kamu müdahalesi ile kontrol edilmektedir. Yİ-ÜFE
enerji grubunda fiyatlar 2022 Kasım-2023 Mayıs döneminde, enerji fiyatlarındaki
gerileme nedeniyle, yüzde 37,9 düşüş göstermiştir. Mayıs ayında doğalgaz
faturalarının devletçe karşılanması nedeniyle, TÜİK doğalgaz için “sıfır fiyat”
yöntemini uygulamıştır. Bu yöntem sonucunda doğalgaz fiyatları yüzde 100
gerilemiştir. Mayıs ayında elektrik fiyatları sabit kalmış, akaryakıt
fiyatları ise yüzde 6,22 düşmüştür. Böylece Mayıs ayında enerji fiyatları yüzde
21 oranında gerilemiştir. Yıllık enerji fiyat artışı Mayıs ayında Yİ-ÜFE’de yüzde
9,62 olurken, TÜFE’de enerji fiyatları yüzde 6,97 gerilemiştir. Uluslararası
fiyatlardaki artışın yanı sıra 2021 Eylül ayı sonrasında döviz kurlarındaki
yükseliş, 2022 yılında yurtiçinde enerji fiyatlarının aşırı yükselmesine neden
olmuştu. Ancak son aylarda döviz kurlarındaki istikrar ve enerji fiyatlarındaki
gerileme, özellikle konutlarda kullanılan elektrik ve doğalgaz fiyatları ile
petrol ürünü fiyatlarının indirilmesi imkanını yaratmış bulunmaktadır.
Önümüzdeki aydan itibaren 25 sm3 doğalgazın hanelere ücretsiz verilmesi de enerji
fiyatlarını etkileyecektir. Ancak, Haziran ayında “sıfır fiyat” uygulamasının
kalkması nedeniyle, doğalgaz ve enerji fiyatlarında tekrar yükseliş
gözlenecektir.
·
Gıda
Fiyatları: Son dönemlerde, TÜFE-işlenmiş gıda fiyatlarındaki
yıllık artış, Yİ-ÜFE gıda ve içecek fiyat artışlarının önemli ölçüde altında
kalmıştır. Mayıs ayında TÜFE-işlenmiş
gıda fiyatlarındaki yıllık artış yüzde 51,35 iken, bu oran Yİ-ÜFE-gıda ve
içecekler grubunda yüzde 65,28 olmuştur. Aylık artış ise ÜFE’de yüzde 3,08,
TÜFE’de yüzde 1,08’dir.
·
Diğer
Mal ve Hizmet Fiyatları: TÜFE’de Mayıs ayında bu ürünlerin
fiyatlarında, aylık yüzde 4,74, yıllık yüzde 43,09 artış olmuştur. Bu ürünler tarım
ve hizmet üretici fiyatlarından ve giyim eşyası fiyatlarından etkilenmektedir. Özellikle
giyim eşyası fiyat artışının TÜFE’de oldukça düşük olduğu görülmektedir. Yİ-ÜFE
giyim eşyası fiyatları yıllık artışı yüzde 50,47 iken, bu artış TÜFE’de yüzde 19,49’dur.
Kira ve enerji fiyatlarına ilişkin hükümet politikaları, tarım
ve hizmet üretici fiyatlarındaki gelişmeler Yİ-ÜFE ve TÜFE üzerinde belirleyici
bir etkiye sahiptir. Tüm bu unsurları dikkate alarak “Bileşik Üretici Fiyatları Endeksi” (Potansiyel TÜFE) oluşturulmuştur[1].. Tarım ve Hizmet üretici fiyatlarının geç
açıklanması nedeniyle, şu an için Bileşik ÜFE’nin Nisan ayı verisi
bulunmaktadır. Bu endekse göre Nisan ayında yıllık enflasyon yüzde 57,5’tir. Mayıs
ayında bu artışın yüzde 49’a gerileyeceği tahmin edilmektedir. Grafiklerde, TÜFE
ve Bileşik ÜFE arasında 2020 yılı Ağustos ayına kadar oldukça yakın bir ilişki olduğu
görülmektedir. 2022 yılında ise Bileşik ÜFE ile TÜFE arasındaki fark açılmıştır.
Son aylarda iki endeks arasındaki farklılaşma azalma eğilimi göstermektedir.
|
|
|
|
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder