2023
EYLÜL AYI-ÜRETİCİ VE TÜKETİCİ ENFLASYONU
(Zafer YÜKSELER, 3 Ekim 2023)
2023 Eylül
ayında TÜFE yüzde 4,75, Yİ-ÜFE yüzde 3,40 oranında artmıştır. Yıllık Yİ-ÜFE enflasyonu
yüzde 49,41’den yüzde 47,44’e gerilerken, TÜFE enflasyonu yüzde 58,94’ten yüzde
61,53’e yükselmiştir. Döviz kurları, enerji fiyatları ve ham madde fiyatlarındaki
değişim üretici fiyatlarını hızlı etkilerken, tüketici fiyatları vergi ve idari
düzenlemelerden de etkilenmektedir. Üretici fiyatları endekslerinde
vergisiz fiyatlar kullanılırken, tüketici fiyatları endeksinde ÖTV, KDV ve
benzeri dolaylı vergiler dahil piyasa fiyatları kullanılmaktadır. Bu durum,
özellikle TÜFE ile Yİ-ÜFE arasında önemli bir farklılığa neden olmaktadır.
Petrol ürünleri, motorlu kara taşıtları, alkollü ve alkolsüz içecekler, tütün
mamulleri ve dayanıklı tüketim mallarında, KDV yanı sıra ÖTV uygulanması, TÜFE
ile Yİ-ÜFE’de önemli bir farklılaşmayı da beraberinde getirmektedir.
Yİ-ÜFE
ile TÜFE’deki fiyat artışlarını farklılaştıran unsurları şu şekilde
sıralayabiliriz;
·
Kiracı
Tarafından Ödenen Gerçek Kira: TÜFE’de yüzde 4,53 ağırlığa sahip
olan bu grubun Yİ-ÜFE ile bir ilgisi bulunmamaktadır. Bilindiği gibi mevcut
kiracılar için azami kira artışı, yıllık ortalama TÜFE enflasyonu ile yasal olarak
sınırlandırılmıştı. Son yasal düzenlemelerle konut kira artışı 2022-2023’te yüzde
25 olarak belirlenmiştir. Ağustos ayında yüzde 7,90 artan kiralar Eylül ayında
da yüzde 9,52 oranında yükselmiştir. Yıllık kira enflasyonu ise yüzde 95,03’e
çıkmıştır. Enflasyonun yanı sıra konut fiyatlarındaki aşırı yükselişin
etkilediği kiralar, deprem felaketinden de olumsuz etkilenmiştir. Toplumda kiralara
ve aidatlara ilişkin şikâyetler uzun süredir devam etmekte ve yüzde 25 kira
artışı düzenlemesi de anlamını yitirmiş bulunmaktadır.
·
Enerji
Fiyatları: Elektrik, gaz, su ve yakıtlardan oluşan
enerji grubunun TÜFE içindeki ağırlığı yüzde 12,69’dan, yüzde 14,35’e yükselmiştir.
TÜFE içinde “Yönetilen-Yönlendirilen Fiyatların” büyük bir kısmı bu grupta yer
almakta ve enerji fiyatları vergi ve kamu müdahalesi ile kontrol edilmektedir. Yİ-ÜFE
enerji grubunda fiyatlar 2023 Eylül ayında yüzde 6,12 oranında artmış ve yıllık
artış yüzde 13,41 olmuştur. Mayıs ayında doğalgaz faturalarının devletçe
karşılanması nedeniyle, TÜİK doğalgaz için “sıfır fiyat” yöntemini uygulamıştır.
Haziran ayından itibaren bir yıl boyunca 25 sm3 lük doğalgazın konutlara
ücretsiz verilmesi ve TÜİK’in sabit ağırlık uygulamasından vazgeçmesi nedeniyle,
doğalgaz fiyatlarında yıllık bazda yüzde 100 gerileme gözlenmektedir. Eylül
ayında elektrik fiyatları sabit tutulmuş, su fiyatları yüzde 4,42 artmıştır.
Temmuz ve Ağustos aylarında, ÖTV, KDV ve kur artışı nedeniyle yüksek oranda artan
akaryakıt fiyatları, Eylül ayında yüzde 4,62 yükselmiştir. Böylece Eylül ayında
akaryakıt fiyatlarındaki yıllık artış yüzde 71,69 olmuştur Yıllık bazda TÜFE
enerji fiyatlarındaki yüzde 10,25 oranındaki artış, seçim sürecinde uygulamaya
konulan konutlara ücretsiz doğalgaz verilmesi ile “TÜİK’in Mayıs ayında
sıfır fiyat uygulaması ve Haziran ayından itibaren doğalgazla ilgili sabit
ağırlık uygulamasından vazgeçmesinden” kaynaklanmıştır.
·
Gıda
Fiyatları: Son dönemlerde, TÜFE-işlenmiş gıda
fiyatlarındaki yıllık artış, Yİ-ÜFE gıda ve içecek fiyat artışlarının önemli
ölçüde altında kalmıştı. Ancak, Temmuz-Eylül döneminde TÜFE-işlenmiş gıda
fiyatlarında yüzde 22,8 oranında artış olmuştur. Bu artışın etkisiyle Eylül ayında TÜFE-işlenmiş gıda fiyatlarındaki
yıllık artış yüzde 59,95’e yükselmiştir. Bu oran Yİ-ÜFE-gıda ve içecekler
grubunda ise yüzde 65,70 olmuştur.
·
Diğer
Mal ve Hizmet Fiyatları: TÜFE’de Eylül ayında bu ürünlerin
fiyatlarında aylık yüzde 5,25, yıllık yüzde 65,81 artış olmuştur. Bu
ürünler tarım ve hizmet üretici fiyatlarından ve giyim eşyası fiyatlarından etkilenmektedir.
Özellikle giyim eşyası fiyat artışının TÜFE’de oldukça düşük olduğu
görülmektedir. Yİ-ÜFE giyim eşyası fiyatları yıllık artışı yüzde 52,35 iken, bu
artış TÜFE’de yüzde 32,54’tür.
Kira ve enerji fiyatlarına ilişkin hükümet politikaları, tarım
ve hizmet üretici fiyatlarındaki gelişmeler Yİ-ÜFE ve TÜFE üzerinde belirleyici
bir etkiye sahiptir. Tüm bu unsurları dikkate alarak “Bileşik Üretici Fiyatları Endeksi” (Potansiyel TÜFE) oluşturulmuştur[1].. Tarım ve Hizmet üretici fiyatlarının geç
açıklanması nedeniyle, şu an için Bileşik ÜFE’nin Ağustos ayı verisi
bulunmaktadır. Bu endekse göre Ağustos ayında yıllık enflasyon yüzde 62’dir. Eylül
ayında bu artışın yüzde 64’e yükseleceği tahmin edilmektedir. 2022 yılında Bileşik
ÜFE ile TÜFE arasında gözlenen büyük farklılaşma, son aylarda azalma eğilimi
göstermektedir. Temmuz ayında yaklaşık 7,5 puan olan Bileşik ÜFE-TÜFE farkının,
Eylül ayında 2 puana gerileyeceği tahmin edilmektedir.
|
|
|
|
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder