2023 EYLÜL: BİLEŞİK ÜFE VE TÜFE

 

2023 EYLÜL: BİLEŞİK ÜRETİCİ FİYATLARI ENDEKSİ VE TÜFE İLİŞKİSİ

(Zafer YÜKSELER, 31.10.2023)

Bileşik Üretici Fiyatları Endeksi, sanayi ürünlerini kapsayan Yurtiçi Üretici Fiyatları Endeksi (Yİ-ÜFE), Hizmet Üretici Fiyatları Endeksi, Tarım Üretici Fiyatları Endeksi ile Tüketici Fiyatları Endeksinin Konut Harcamaları ve Kişisel Araçların Yakıt-Yağları gruplarından oluşmaktadır. Bileşik ÜFE hesaplanırken her bir üretici fiyatları için kullanılan ağırlık seti, bu maddelerin TÜFE içindeki orijinal ağırlıklarıdır. Yİ-ÜFE ile TÜFE arasında oluşan farklılığın temel nedenlerinden birisi, üretici fiyatları endekslerinde vergisiz fiyatlar kullanılırken, tüketici fiyatları endeksinde ÖTV, KDV ve benzeri dolaylı vergiler dâhil piyasa fiyatları kullanılmaktadır. Maktu vergi uygulamasının yaygın olduğu rafine petrol ürünleri sektöründe üretici ve tüketici fiyatları arasında aşırı bir farklılaşma gözlenmektedir. Tüketici fiyatları endeksinde önemli bir yer tutan, kira, elektrik, su, doğalgaz, benzin ve mazot gibi ürünlerin tüketici fiyatları vergi veya doğrudan kamu müdahalesi ile kontrol edildiğinden, üretici ve tüketici fiyatları arasında farklılaşma söz konusu olmaktadır. TÜFE içinde yönetilen-yönlendirilen mal ve hizmet fiyatları önemli ölçüde, konut harcamaları ile kişisel araçların yakıt-yağları grubunda yer almaktadır. Bu nedenle, Bileşik ÜFE hesaplanırken bu ürünlerin TÜFE içindeki fiyatları kullanılmıştır. TÜFE içindeki mal grubu için de Yİ-ÜFE genel endeksi yerine dayanıklı ve dayanıksız mallara ilişkin endekslerin ortalaması kullanılmıştır.[1]

TÜFE ve Yİ-ÜFE aylık enflasyon verileri bir sonraki ayın 3.de açıklanırken, Tarım Üretici Fiyatları Endeksi ay ortasında, hizmet üretici fiyatları ise bir sonraki ayın sonunda açıklanmaktadır. 2023 yılı eylül ayı Hizmet Üretici Fiyatları Endeksi, TÜİK tarafından 31 Ekim 2023 tarihinde açıklanmıştır. Ekim ayında hizmet üretici fiyatları yüzde 1,7 oranında artmış ve yıllık artış yüzde 78,46 olmuştur. Buna göre, Bileşik Üretici Fiyatları Endeksi de (Potansiyel TÜFE) eylül ayında yüzde 3,79 yükselmiş ve yıllık artış oranı yüzde 61,84 olmuştur. Eylül ayında TÜFE’de hizmet fiyatlarındaki yüzde 7,88 oranındaki artışa karşın, hizmet üretici fiyatlarındaki yüzde 1,7 oranındaki düşük artış 2023 Eylül ayında TÜFE ve Bileşik ÜFE enflasyonunun birbirlerine yakınsamasını sağlamıştır (Grafik:1 ve 2).  

Tablo:1- Bileşik ÜFE Endeksi ve Bileşenleri (2023 YILI EYLÜL)

	Madde Grubu	Ağırlıklar	Kullanılan Endeks	Eylül Ayı Yüzde Değişim
				Aylık	12 Aylık	Yıl.Ort.
1.İşlenmemiş Gıda	6	5,82	Tarım ÜFE	4,47	71,95	91,64
2. Konut	7	16,62	TÜFE	5,76	20,18	42,33
3.Kişisel Araç. Yakıt ve Yağları	1	3,82	TÜFE	4,62	71,69	36,61
4.Hizmetler	43	21,88	Hizmet ÜFE	1,70	78,46	79,47
5.Mallar	86	51,86	Yİ-ÜFE (1)	4,29	64,58	71,29
. Dayanıklı Tüketim Mal.	…	…		3,73	61,94	62,34
. Dayanıksız Tüketim Mal.	…	…		4,80	67,00	80,00
BİLEŞİK ÜFE ENDEKSİ	143	100,00		3,79	61,84	67,95
TÜFE GENEL	143			4,75	61,53	55,30

Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız. 2023 yılında madde grupları ve yeni ağırlık setleri kullanılmıştır.

(1) Dayanıklı ve dayanıksız tüketim malları endekslerinin ortalaması

Bileşik Üretici Fiyatları Endeksinin ölçtüğü enflasyon, gerçekte Potansiyel TÜFE enflasyonuna işaret etmektedir. Vergi ve kar oranları ile talep koşullarında radikal değişikliklerin olmadığı bir ortamda, Bileşik ÜFE enflasyonu, büyük ölçüde TÜFE enflasyonuna yakınsayacaktır. Aşağıdaki grafiklerden de görüleceği gibi Bileşik ÜFE enflasyonu “Potansiyel TÜFE” enflasyonu için önemli bir gösterge teşkil etmektedir. Yıllık ve yıllık ortalama Bileşik ÜFE ve TÜFE enflasyonları, zaman içinde birbirlerine oldukça yakınsamaktadırlar. Ancak 2020 Ağustos ayından itibaren, Bileşik ÜFE ile TÜFE arasındaki fark açılmaya başlamıştır (Grafik:2 ve 4). 2021 Eylül ayında Bileşik ÜFE ile TÜFE yıllık enflasyonu arasındaki fark 8,5 yüzde puan iken, bu fark sürekli artarak 2022 Eylül ayında 31,5 yüzde puana kadar yükselmiştir. Bu fark takip eden aylarda gerilemiş ve 2023 Ağustos ayında 3,1 yüzde puan olan fark eylül ayında 0,3 yüzde puana gerilemiştir.

[1]Ayrıntılı bilgi için bakınız,” TÜFE ve Yİ-ÜFE Enflasyonu Farklılaşması ve Nedenleri” ve “Bileşik Üretici Fiyatları Endeksi”. https://zaferyukseler.blogspot.com/.