YAŞAM MALİYETİ ENDEKSİ

 

YAŞAM MALİYETİ ENDEKSİ (YME)

(Zafer YÜKSELER, 25 Haziran 2022)

 

          Giriş:

            Ülkemizde enflasyon gelişmeleri, TÜİK tarafından hazırlanan sektörlere özgü Üretici ve Tüketici Fiyatları Endeksleri aracılığıyla takip edilmektedir. Sanayi ürünlerinden oluşan Yurtiçi Üretici Fiyatları Endeksi (Yİ-ÜFE) yanı sıra, hizmetler ve tarım sektörü içinde üretici fiyatlarındaki gelişmeler takip edilebilmektedir. Üretici fiyatları endeksleri, genelde sektörlerdeki fiyat hareketleri hakkında bilgi sağlarken, tüketici fiyatları endeksi hane halkı tüketim harcamaları sepetinde yer alan mal ve hizmet fiyatlarındaki değişimi göstermektedir.

            Tüketici fiyatları endeksinin hesaplanabilmesi için, fiyatların takip edileceği seçilmiş bir mal ve hizmet sepetinin belirlenmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Hanelerin belirli bir dönemde yaptıkları tüketim harcamalarına konu olan mal ve hizmetlerin neler olduğu “Hane Halkı Bütçe Anketleri” ile belirlenmektedir. Hane halklarının yıllık tüketim harcamaları içinde yer alan mal ve hizmet tüketimlerinin paylarından yararlanarak, 2003 temel yıllı Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) kapsamındaki ürünlerin ağırlıkları tespit edilmektedir. Bu mal ve hizmet sepeti ve sepet içindeki madde ağırlıkları Türkiye ortalamasını yansıtmakta ve enflasyon bu sepete göre hesaplanmaktadır. TÜİK hane halkı bütçe anketleri aracılığıyla, her yıl TÜFE madde ağırlıklarını güncellemekte ve TÜFE kapsamına alınacak veya kapsamdan çıkartılacak ürünleri belirlemektedir.

            Kamuoyunda açıklanan enflasyon oranlarına yönelik sık, sık eleştiriler gelmektedir. Farklı gelir ve tüketim kalıbına sahip haneler, TÜFE mal ve hizmet sepeti ve madde ağırlıklarının kendi tüketim kalıplarını yansıtmadığını, dolayısıyla açıklanan enflasyon oranlarının kendi hissettikleri enflasyonu yansıtmadığını ileri sürmektedirler. Tüketim kalıplarındaki farklılığa ilave olarak, TÜFE kapsamında yer alan bazı mal ve hizmetlerin belirli bir hanenin aylık ve yıllık tüketim harcamaları ile ilişkisinin zayıf olması da enflasyon oranlarının tartışılmasına neden olmaktadır. Özellikle bu durum, her ay veya her yıl tüketimi söz konusu olmayan bazı dayanıklı ve yarı dayanıklı mallar ile hizmetlerden kaynaklanmaktadır.

            TÜFE Genel Endeksi ve Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri:

            Tüketici fiyatları endeksinin amacı, hane halkları tarafından belirli bir ihtiyacı karşılamak amacıyla satın alınan mal ve hizmetlerin genel fiyat düzeyindeki değişimini ölçmektir. Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri ise, Tüketici Fiyatları Endeksinden bazı alt kalemlerin dışlanması yoluyla oluşturulan fiyat endeksleridir. Özel kapsamlı fiyat endekslerinin amacı, tüketici fiyatlarında gözlenen tüm geçici etkilerin arındırılması ile fiyat değişimlerini ölçmektir. Bu nedenle, uluslararası piyasalardaki fiyat hareketlerine bağlı enerji fiyatları, mevsimsel etkilere maruz ürünlerin fiyatları, devletin kontrolünde belirlenen fiyatlar ve dolaylı vergilerin (KDV, ÖTV gibi), tüketici fiyatları endeksinden kademeli olarak ayrıştırılması ile hesaplanmaktadır ^[1]. Bu endeksler, enflasyonun geleceğine ilişkin tahmin edici gücü yüksek olan, enflasyonun eğilimini belirleyen ve para politikasının oluşturulmasına yardımcı olan göstergelerdir.

            TÜİK, Tüketici Fiyatları Genel Endeksi yanı sıra, altı adet “Özel Kapsamlı TÜFE Göstergesi” yayınlamaktadır. TÜFE endeksinden, mevsimlik ürünler, işlenmiş-işlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içkiler, tütün ve yönetilen-yönlendirilen ürünlerin dışlanması ile çeşitli özel kapsamlı TÜFE endeksi oluşturulmuştur. Bu endeksler aracılığıyla, enflasyonun kaynağı ve alınabilecek önlemler konusunda, başta Merkez Bankası olmak üzere ekonomi politikası uygulayıcılarına yardımcı olunmaya çalışılmaktadır.

            Enflasyonun kapsamlı analizine imkân vermek için altı adet özel kapsamlı TÜFE endeksi oluşturulurken, hane halklarının geçim koşullarını daha yakından takip etmek için yaşam maliyeti veya geçinme endeksi oluşturma çabası gösterilmemiştir.

            Hızlı Tüketilen Ürünler Fiyat Endeksi (HTFE):

            Hanelerin Türkiye genelinden farklı bir tüketim kalıbına sahip olmaları yanı sıra TÜFE mal ve hizmet sepetinde yer alan bazı mal ve hizmetlerin hanelerin aylık ve yıllık tüketimlerinde yer almaması da sorun yaratmaktadır. TÜFE kapsamındaki maddelerin tümü incelendiğinde, bazı mal ve hizmetlerin belirli bir hanenin günlük yaşamına konu olmadığı, aylık ve yıllık tüketim harcamaları ile ilişkisinin oldukça zayıf olduğu görülmektedir.  Ayrıca, bu tür dayanıklı tüketim mallarının satın alınmasında, ilgili hanenin düzenli gelirinden ziyade, geçmiş dönem tasarrufları veya borçlanmanın daha ağırlıklı bir finansman kaynağı olduğu görülmektedir.

Hanelerin yaşam ve geçinme koşulları ile daha güçlü ilişkisi olan bir endeks oluşturmak için, tarafımızca 2012 yılında “Hızlı Tüketilen Ürünler Fiyat Endeksi (HTFE)” hesaplanmaya başlanmıştır.[2] HTFE kapsamına, öncelikle temsili bir hane tarafından sıkça tüketilen mal ve hizmetler alınmıştır. Sıkça tüketilen mal ve hizmet, temsili hane tarafından ayda bir kez veya daha fazla sıklıkla tüketilme olasılığı yüksek olan mal ve hizmetler olarak tanımlanmıştır. Temsili bir hanenin aylık tüketimi içinde yer alma olasılığı düşük olan yarı dayanıklı ve dayanıklı mallar (otomobil, buzdolabı, TV vb. ürünler) ile bazı hizmetler (doğalgaz aboneliği, boya-badana gibi) HTFE kapsamında yer almamıştır. Ayrıca, temsili hane tarafından her ay ve her mevsim tüketilme olasılığı yüksek olan ürünler belirlenmeye çalışılmıştır. HTFE kapsamı içinde, her ay bir kez veya daha fazla sıklıkla tüketilen, işlenmemiş gıda, işlenmiş gıda, sık kullanılan giyim ürünleri, gerçek kira, konut yakıt gideri, elektrik, su, benzin, mazot, belediye otobüs ücreti, dolmuş ücreti, banliyö tren ücreti, dışarıda yenilen yemek, kreş ücreti ve benzeri ürünler yer almıştır. 2012 yılında TÜFE’de yer alan 444 ürünün 150’si HTFE kapsamında yer almış ve bu ürünlerin TÜFE genel endeksi içindeki ağırlığı da yüzde 57,96 olmuştur.

Hızlı Tüketilen Ürün Fiyatları Endeksi (HTFE), TÜİK tarafından TÜFE kapsamındaki madde ağırlıklarının açıklanması ile birlikte, 2012 yılında yayınlanmaya başlanmış ve aylık gelişmeler düzenli olarak rapor edilmiştir. HTFE hesaplanırken, ortalama madde fiyatları ve madde ağırlıkları kullanılmıştır. HTFE ile TÜFE’nin tam anlamıyla karşılaştırılabilir olması için, ortalama madde fiyatları yerine, madde endekslerinin kullanılması gerekmektedir. Ancak, madde endeksleri TÜİK tarafından kamuoyuna açıklanmadığından, HTFE hesaplanırken ortalama madde fiyatları kullanılmıştır.

 

Ortalama Madde Fiyatlarına İlişkin Sorunlar ve Açıklanmasının Durdurulması:           

Ocak aylarında enflasyon sepetinin güncellenerek TÜFE ağırlıkları ve kapsamının yeniden belirlenmesi, bu ayda ortalama madde fiyatlarındaki artış ile TÜFE artışı arasında, diğer aylara göre daha yüksek farklılığa neden olmaktaydı. Madde içinde çeşitlerin artırılması veya birleştirilmesi ortalama madde fiyatlarının karşılaştırılmasında hatalara neden olmaktaydı. Bazı maddelerin TÜFE kapsamından çıkartılması veya birleştirilmesi de HTFE hesaplamalarında sorun yaratmıştır. Sigara, ilaç fiyatları, kitaplar, telefon görüşme ücretleri, peynir gibi bazı madde fiyat ve çeşitlerinde yapılan değişiklikler yıllar itibariyle HTFE kapsamının da değişmesine neden olmuştur.

HTFE’de kullanılan ortalama madde fiyatlarında radikal değişiklik 2019 yılında gerçekleşmiştir. TÜİK, 2019 yılında işyeri seçim kriterini değiştirmiştir. Bu değişiklik, özellikle gıda grubunda, ortalama madde fiyatlarının önemli ölçüde düşmesine neden olmuş ve ortalama madde fiyatlarından hesaplanan HTFE ile TÜFE genel endeksi arasında ciddi bir farklılaşmaya neden olmuştur. TÜİK açıklamasına göre^[3]; ”2019 yılı TÜFE çalışmaları kapsamında fiyat derlenecek işyerlerinin belirlenmesinde Gelir İdaresi Başkanlığından alınan, perakende sektöründe yer alan marketler ve giyim mağazalarına ilişkin ciro payları kullanılmış, TÜFE’de tüketicilerin yoğunluk ve tercih ettiği işyerleri ciro büyüklükleri dikkate alınarak belirlenmiştir. Bu şekilde en fazla ciroya sahip işyerlerinden sepette yer alan ürünlerin fiyatları derlenmeye başlanmıştır. Bu kapsamda 2019 yılında fiyat derlenecek işyeri sayıları ve fiyat sayısı ( örnek hacmi)  artırılmıştır”.

TÜİK ortalama madde fiyatı ile madde endeksi arasında farklılığa ilişkin de açıklamada bulunmuştur.^[4] Bu açıklamada “Yayımlanan madde fiyatları, o maddeye ilişkin olarak işyerlerinden derlenen tüm fiyatların geometrik ortalaması alınarak hesaplanan fiyatlardır. İşyerlerinden fiyatı derlenen bazı madde çeşitlerinde zaman zaman tanım ve kalite değişikliği gibi nedenlerle farklılaşma olmaktadır. Bu değişiklikler internette yayımlanan fiyatlara yansımamakta, söz konusu fiyatlar kalite değişimini içermemektedir. Kullanıcıların madde düzeyinde verilen ağırlıklar ve ortalama madde fiyatları üzerinden hesaplayacakları endeks rakamları, yukarıda açıklanan nedenlerden dolayı yayımlanan TÜFE rakamlarından farklılık gösterebilecektir” ifadesine yer vermiştir.

HTFE kapsamından, yarı dayanıklı malların önemli bir kısmı ve dayanıklı malların tümü dışlandığından, ortalama madde fiyatlarına kalite değişiminin etkisinin daha sınırlı olduğu tahmin edilmektedir. Ancak, Ocak aylarında ağırlıklar ile ürün çeşitlerindeki değişiklikler TÜFE ve HTFE arasında farklılığa neden olmaktadır.

TÜİK 2022 yılı Mayıs ayı enflasyon verisini yayınlarken, ortalama madde fiyatlarını kamuoyuna açıklamamıştır. Daha sonra yaptığı açıklamada, “TÜFE madde sepetinde madde bazında fiyat yayımı yerine daha detaylı endeks yayımına (COICOP-5) geçileceğini kamuoyuna duyurmuştur. Ortalama madde fiyatlarının kamuoyunda yanlış anlama ve yanıltıcı değerlendirmelere sebebiyet verdiği için, Mayıs 2022 TÜFE sonuçlarının yayımlandığı tarihten itibaren güncellenmeyeceğini belirtmiştir.”

Ortalama madde fiyatına ilişkin veri açıklamasının durdurulması nedeniyle, 2012 yılı Şubat ayından beri 124 aydır hesapladığımız HTFE çalışmasına son verilmiştir. HTFE yerine, hanelerin yaşam ve geçinme maliyetini daha iyi yansıtabilecek, madde grubu endekslerine dayalı ve TÜFE ile karşılaştırılabilir bir “Yaşam Maliyeti Endeksi (YME)” oluşturulacaktır. Yaşam Maliyeti Endeksi kapsamı ve madde gurubu ağırlıkları ve hesaplanmasına ilişkin açıklamalar aşağıdaki bölümde yer almaktadır.

            Yaşam Maliyeti Endeksi:

            TÜİK, ortalama madde fiyatları yerine 2022 Mayıs ayı itibariyle, mal gruplarına ilişkin detaylı endeks açıklamaya başlamıştır. 409 maddenin ortalama fiyatı yerine “COICOP 5’li düzeyde 144 madde grubu endeksi kamuoyuna açıklanmıştır. Madde çeşidinde yapılan değişiklikler, işyeri değişiklikleri ve madde kapsamına ilişkin revizeler, ortalama madde fiyatına dayalı HTFE hesaplamalarında sorun yaratırken, madde endeksleri ile “Yaşam Maliyeti Endeksi” oluşturmanın teknik olarak daha doğru olacağı değerlendirilmektedir.

            5’li madde grup endeksleri kullanılarak, hane halkı tarafından sıkça tüketilmeyen yarı dayanıklı, dayanıklı mallar ile bazı hizmetlerin TÜFE endeksinden dışlanarak “Yaşam Maliyeti Endeksi” hesaplanacaktır. Bu yeni endeks, madde grubu endeksleri kullanılarak hesaplandığından, TÜFE ve diğer özel kapsamlı TÜFE göstergeleri ile karşılaştırılabilir özelliğe sahip bulunmaktadır.

            Yaşam Maliyeti Endeksinde yer alacak 5’li madde grupları belirlenirken şu hususlar dikkate alınacaktır;

·       Seçilen maddelerin haneler tarafından her ay ve her yıl tüketilme özelliğinin yüksek olması.

·       Temel ihtiyaç maddesi olma özelliğinin bulunması,

·       Harcamanın geçmişte yapılan tasarruflar veya kredi kullanımı yerine, hanenin sürekli ve düzenli geliri ile finanse edilme olasılığının yüksek olması,

·       Satın alınan mal ve hizmetin hane halkı tarafından yatırım harcaması niteliğinde sayılmaması hususları dikkate alınacaktır.

 

Yukarıda sayılan ilkeler çerçevesinde yaptığımız seçim sonucunda, TÜİK tarafından açıklanan 144 madde grubunun 86’sı “Yaşam Maliyeti Endeksi” kapsamına girerken, 58 grup bu kapsam dışınd

a kalmaktadır. En son “Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırmasına” göre 2020 yılında hane halkı kullanılabilir gelirinin, yüzde 49,5’i maaş-ücret-yevmiye gelirinden, yüzde 21,5’i ise emeklilik gelirlerinden oluştuğu görülmektedir. Bu nedenle, mal ve hizmetin aylık tüketime konu olması ve sürekli ve düzenli aylık gelirle finanse edilmesi özelliği öncelik taşımaktadır.  Bu çerçevede 58 madde grubu TÜFE genel endeksinden dışlanarak, yeni bir özel kapsamlı TÜFE olan “Yaşam Maliyeti Endeksi” hesaplanacaktır.

 

TÜİK kamuoyuna 144 madde grubunun endekslerini 2003 yılından itibaren aylık olarak açıklamıştır, ancak madde gruplarının TÜFE genel endeksi içindeki ağırlıklarına ilişkin bir bilgiye yer verilmemiştir. 5’li madde grubu endeks ağırlıkları, TÜİK tarafından daha önce açıklanmış olan 7’li madde ağırlıkları kullanılarak hesap edilmiştir. Aşağıda bu hesaplamaya ilişkin örnek yer almaktadır (Tablo:1). 5’li madde grubu koduna göre Peynirin ağırlığını bulmak için, daha önce TÜİK tarafından açıklanan 7’li madde kodları verilen 4 çeşit peynirin ağırlıkları toplanmıştır. Benzer toplulaştırma aşağıdaki tabloda yer alan erkek giyim için ve diğer 5’li madde gruplar içinde yapılmıştır. Böylece 2022 yılında TÜFE genel endeksinde yer alan 409 maddenin ağırlıkları, ilgili 5’li madde grubu içinde toplulaştırılarak TÜİK tarafından endeks değeri açıklanan 144 madde grubunun ağırlıkları elde edilmiştir.

 

144 madde grubundan 86’sı seçilerek Yaşam Maliyeti Endeksi (YME) oluşturulmuştur. Endeksin TÜFE içindeki ağırlığı yüzde 69,18’dir. Yaşam Maliyeti Endeksinden dışlanan, dayanıklı ve yarı dayanıklı tüketim malları ve temel ihtiyaç maddesi olmayan ürünler ve bunların ağırlıkları Ek Tablo:1’de yer almaktadır.  

 

Tablo:1- 5’li Madde Grubu Ağırlıklarının Belirlenmesine İlişkin Örnek

MaddeKodu	5’li Madde Grubu	Ağırlık (%)	Madde Kodu	7’li Madde	Ağırlık (%)
01114	PEYNİR	1,4390	0114401	Beyaz Peynir	0,8284
			0114402	Kaşar Peyniri	0,3881
			0114403	Tulum Peyniri	0,1601
			0114404	Krem Peynir	0,0624
				TOPLAM	1,4390
03121	ERKEK GİYİM	1,8198	0312104	Kaban (Erkek için)	0,0290
			0312106	Erkek Mont	0,1306
			0312108	Takım Elbise (Erkek İçin)	0,1465
			031209	Ceket (Erkek için)	0,0779
			0312110	Pantolon (Erkek İçin)	0,5402
			0312112	Kazak (erkek İçin)	0,1138
			0312115	Gömlek (Erkek İçin)	0,2380
			0312116	Sweatshirt (Erkek İçin)	0,0566
			0312117	Tişört (Erkek İçin)	0,2273
			0312120	Eşofman (Erkek İçin)	0,0798
			0312122	Pijama (Erkek İçin)	0,0206
			0312125	İç Çamaşırı (Erkek İçin)	0,0953
			0312130	Çorap (Erkek İçin)	0,0642
				TOPLAM	1.8198

 

               TÜFE ve Yaşam Maliyeti Endeksinde, ana harcama gruplarındaki 5’li madde grubu sayıları ile ana grup ağırlıkları aşağıdaki tabloda verilmektedir. Yaşam Maliyeti Endeksinden, TÜFE içinde yüzde 4,31 ağırlığa sahip alkollü içecekler ve tütün grubu tamamen dışlanmıştır. TÜFE içindeki ağırlığı yüzde 6,51 olan ve ev eşyası ile eğlence-kültür grubunda yer alan, mobilyalar, buzdolabı, fırın, çamaşır ve bulaşık makinası, TV, telefon ve bilgisayar gibi dayanıklı tüketim malları Yaşam Maliyeti Endeksine dâhil edilmemiştir. Benzer şekilde TÜFE içinde yüzde 7,60 ağırlığı olan ve ulaştırma grubunda yer alan otomobil, motosiklet ve bisiklet te Yaşam Maliyeti Endeksinden dışlanmıştır. Ücretsiz sağlık hizmetlerinin yaygınlığı nedeniyle sağlık harcamalarının yüzde 2,15’i ile 1,14 ağırlığa sahip mücevher-saat harcamaları da Yaşam Maliyeti Endeksi kapsamına alınmamıştır.

 

Tablo:2- 2022 Yılı TÜFE VE Yaşam Maliyeti Endeksi (YME) 5’li Madde Grup Sayı ve Ağırlıkları

	TÜFE		YME		YME İçindeki Ağırlıkları
	Madde Endeks Sayısı	Ana Grup Ağırlığı	Madde Endeks Sayısı	Ana Grup Ağırlığı
Gıda ve Alkolsüz İçecekler	37	25,31	30	23,54	34,02
Alkollü İçecekler ve Tütün	4	4,31	0	0,00	0,00
Giyim ve Ayakkabı	11	6,42	9	6,14	8,88
Konut	7	14,12	6	12,21	17,65
Ev Eşyası	21	8,86	11	3,81	5,51
Sağlık	8	3,24	2	1,09	1,57
Ulaştırma	16	16,80	9	8,49	12,27
Haberleşme	3	3,78	2	2,72	3,93
Eğlence ve Kültür	16	3,06	8	1,20	1,74
Eğitim	4	2,03	2	0,68	0,98
Lokanta ve Oteller	4	7,11	2	6,35	9,19
Çeşitli Mal ve Hizmetler	13	4,96	5	2,95	4,26
TOPLAM	144	100,00	86	69,18	100,00

Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.

             Yukarıda sayılan ve Yaşam Maliyeti Endeksinden dışlanan ürünlerin TÜFE içindeki toplam ağırlığı yüzde 21,71’dir. Temel ihtiyaç kapsamına girmeyen mal ve hizmetlerin toplamı ile birlikte Yaşam Maliyeti Endeksinden dışlanan ürünlerin TÜFE içindeki toplam ağırlığı yüzde 30,82 olmaktadır. Yaşam Maliyeti Endeksi içinde, gıda ve içeceklerin payı yüzde 34,02, giyim ve ayakkabının payı yüzde 8,88, konutun payı yüzde 17,65’e yükselmekte, ulaştırma harcamalarının payı ise yüzde 12,27’ye düşmektedir (Tablo:2, son sütun).

 

            Yaşam Maliyeti Endeksi, TÜİK tarafından açıklanan madde grupları endeks değerleri ile hesaplamış olduğumuz madde grubu ağırlıklarının çarpılması ile elde edilmektedir. Aşağıdaki formül aracılığıyla hem YME genel endeks değeri hem de alt harcama gruplarının endeks değerleri hesaplanmaktadır.

 

YME = å w _i * P _i           

 

w _i        = 2021 yılı madde grubu ağırlıkları

i           = Madde grubu sayısı (i = 1…….86)

P _i              = Madde grubu endeks değeri

 

Aşağıdaki Tablo:3’te Mayıs ayı verileri kullanılarak Yaşam maliyeti Endeksine göre aylık ve yıllık fiyat artışları hesaplanmıştır. Mayıs ayında aylık TÜFE artışı yüzde 2,98 iken, bu oran YME’de yüzde 2,17 olarak elde edilmektedir. Yıllık enflasyon TÜFE’de yüzde 73,50 iken, YME’de yüzde 82,76 olmaktadır.

Tablo:3- 2022 Yılı Mayıs: TÜFE ve YME Aylık ve Yıllık Enflasyon Oranları (%)

	Ağırlıklar (%)		Aylık		Yıllık
	TÜFE	YME	TÜFE	YME	TÜFE	YME
Gıda ve Alkolsüz İçecekler	25,31	34,02	1,63	0,35	91,63	92,94
Alkollü İçecekler ve Tütün	4,31	0,00	6,53		66,62
Giyim ve Ayakkabı	6,42	8,88	4,64	4,48	29,80	29,55
Konut	14,12	17,65	2,25	1,90	63,51	63,46
Ev Eşyası	8,86	5,51	3,26	4,28	82,08	73,97
Sağlık	3,24	1,57	1,61	1,33	37,74	40,32
Ulaştırma	16,80	12,27	3,43	3,57	107,62	128,87
Haberleşme	3,78	3,93	1,49	1,77	19,81	14,46
Eğlence ve Kültür	3,06	1,74	6,15	4,54	54,12	59,04
Eğitim	2,03	0,98	0,41	0,79	27,48	31,47
Lokanta ve Oteller	7,11	9,19	5,47	5,27	76,83	78,72
Çeşitli Mal ve Hizmetler	4,96	4,26	3,06	4,25	60,96	61,15
TOPLAM	100,00	100,00	2,98	2,17	73,50	82,76

Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.

            2018-2022 Mayıs döneminde, TÜFE ve Yaşam Maliyeti Endeksi büyük ölçüde paralellik göstermektedir. Ancak iki endeks arasında 2021 yılı Temmuz ayından itibaren ayrışma gözlenmeye başlanmıştır. Bu ayrışma 2022 yılı başından itibaren daha da belirginleşmiştir. Yaşam Maliyeti Endeksi ile HTFE yıllık enflasyon oranları da önemli ölçüde benzerlik göstermektedir. Ancak 2019 yılında TÜİK’in işyeri kriterini değiştirmesi sonrasında HTFE ile YME arasındaki farklılaşmanın arttığı gözlenmektedir.

 

            Sonuç ve Değerlendirme:

 

            Bu çalışma, fikri bir öneri düzeyinde olup, hane halkının yaşadığı enflasyonist sürecin daha yakından incelenmesini amaçlamaktadır. Para politikasının yürütülmesi ve enflasyondaki gelişmelere tepki verilmesi açısından farklı çekirdek enflasyon tanımlarının kullanılmasının gerekli ve yararlı olduğu düşünülmektedir. Ancak, enflasyon değerlendirmeleri yapılırken, hane halkının tüketim kalıplarından fazla uzaklaşılmaması ve hane halkının karşı karşıya olduğu enflasyonist sürecin de dikkate alınması yararlı olacaktır.        Bu çerçevede, haneler tarafından sıkça tüketilen ve sürekli ve düzenli gelirleri ile finanse edilen mal ve hizmetlere ilişkin harcama gruplarının kapsandığı “Yaşam Maliyeti Endeksinin”  hesaplanmasının yararlı olacağı düşünülmektedir. Bu endeksin, TÜİK tarafından yayınlanan özel kapsamlı TÜFE göstergelerine ek bir yeni bir gösterge olarak açıklanmasında yarar görülmektedir.

 

           

Ek Tablo:1- Yaşam Maliyeti Endeksi Kapsamına Alınmayan Maddeler ve Ağırlıkları         

Madde Grupları	Ağırlık(%)
1.Diğer etler ve sakatat	0,0574
2.Şarküteri ürünleri ve diğer et çeşitleri	0,6606
3.Taze balık ve deniz ürünleri	0,3766
4.Konserve balık	0,0269
5.Şekerleme, çikolata ve kakao ürünleri	0,4944
6.Yenilebili buz, dondurma, şerbet	0,1565
7. Kakao (kakaolu ürünler hariç)	0,0058
8,İçkiler	0,1085
9.Şarap	0,0251
10.Bira	0,1304
11.Sigaralar	4,0423
12.Kumaşlar	0,0574
13.Diğer giysi çeşitleri, giysi aksesuarları	0,2228
14.Konutun bakımı ve onarımı için malzemeler	1,9203
15.Yatak odası mobilyaları	0,8173
16.Yemek ve oturma odası mobilyalara	1,1050
17.Halı ve diğer yer döşemeleri	0,1954
18.Buzdolabı, dondurucu, donduruculu buzdolabı	0,7807
19.Çamaşır makinası, kurutucu, bulaşık makinası	0,7022
20.Fırın, ocak, fırınlı ocak	0,1804
21.Klima, nemlendirici aygıt, ısıtıcılar	0,4664
22.Diğer büyük ev aletleri	0,2747
23.Ev içi hizmetler	0,4382
24.Ev eşyalarının yıkanması ve kuru temizlenmesi hizmetleri	0,0847
25.Diğer sağlık ürünleri	0,0967
26.Gözlükler ve kontak lensler	0,1757
27.Diğer tedavi edici aletler ve malzemeler	0,0903
28.Uzman doktor ücreti	0,4586
29.Dişçilik ücreti	0,6154
30.Temel hastane hizmetleri	0,7148
31.Dizel motorlu araçlar	1,7951
32.1200-1699 cc benzinli araçlar	5,4691
33.Motorsikletler	0,2804
34.Bisikletler	0,0564
35.Demiryolu ile şehirlerarası yolcu taşımacılığı	0,0409
36. Karayolu ile şehirlerarası yolcu taşımacılığı	0,4239
37.Havayolu ile yolcu taşımacılığı	0,2401
38.Telefon ve tele faks ekipmanları	1,0609
39.Televizyon ve video kaydedici	0,6029
40.Veri işleme ekipmanı (computer)	0,2517
41.Müzik enstrümanları ve kapalı yerlerde kullanılan eğlence araçları	0,0681
42.Evcil hayvanlar ve bununla ilgili diğer ürünler	0,2122
43.Evcil Hayvanlarla ilgili veterinerlik ve diğer hizmetler	0,0221
44.Eğlence ve spor hizmetleri	0,5311
45.Şans oyunları	0,0313
46.Paket turlar	0,1405
47.Orta öğretim	0,8330
48.Üniversite eğitimi	0,5250
49.Oteller, pansiyonlar ve diğerleri	0,5217
50.Diğer konaklama hizmetleri	0,2349
51.Kişisel bakımda kullanılan elektrikli aletler	0,0411
52.Mücevherler, sat ve kol saatleri	1,1409
53.Seyahat ve diğer kişisel aksesuarlar	0,1785
54.Başka yerde sınıflandırılmamış diğer kişisel aksesuarlar	0,1572
55.Konut sigortası	0,0145
56.Sağlık sigortası	0,0213
57.Başka yerde sınıflandırılmamış diğer mali hizmetler	0,0039
58.Başka yerde sınıflandırılmamış diğer hizmetler	0,4578
TOPLAM	30,8221

 

 

 

EK TABLO: 2 – YME Endeksi Kapsamındaki Madde Grupları Listesi ve 2012 Yılı TÜFE İçindeki Ağırlıkları

Madde Grubu	%	Madde Grubu	%
1.Pirinç	0,2564	56.Diğer dayanıksız ev malzemeleri	0,3321
2.Un ve Diğer Tahıllar	0,7926	57.İlaçlar	0,6738
3.Ekmek	2,5385	58.Diğer analiz laboratuvarları, röntgen çekimi	0,4113
4.Diğer Fırın Ürünleri	1,2906	59.Kişisel ulaşım araçlarının yedek parça-aksesuar	0,4076
5.Makarna ve çeşitleri	0,2259	60.Kişisel ulaşım araçlarının yakıt ve yağları	4,9127
6.Diğer Tahıl Ürünleri	0,0312	61.Kişisel ulaşım araçlarının bakım ve onarımı	1,2220
7.Dana eti	2,1515	62.Kişisel ulaşım araçları ile ilgili diğer hizmetler	0,2034
8.Kuzu,koyun ve keçi eti	0,9150	63.Demiryolu ile şehir içi yolcu taşımacılığı	0,0057
9.Kümer hayvanları eti	1,4023	64.Otobüs ile şehir içi yolcu taşımacılığı	1,3703
10.Taze süt	0,7454	65.Taksi ile şehir içi yolcu taşımacılığı	0,2143
11.Diğer Süt ürünleri	0,6156	66.Deniz ve yurt içi su yolu ile yolcu taşımacılığı	0,0248
12.Peynir	1,4390	67.Diğer satın alınan ulaştırma hizmetleri	0,1285
13.Yumurta ve yumurta ile ilgili ürünler	0,8130	68.Posta hizmetleri	0,0015
14.Tereyağı	0,3318	69.Telefon ve tele faks hizmetleri	2,7185
15.Margarin	0,1222	70.Görsel-işitsel veri işleme araçlarının onarımı	0,0546
16.Diğer kat vesıvı yağlar	1,2906	71.Oyunlar, oyuncaklar ve hobiler	0,1917
17.Taze meyveler	1,6339	72.Spor, kamp ve açık hava eğlence malzemeleri	0,0987
18.Kuru meyve ve sert kabuklu yemişler	0,8446	73.Fotoğraf hizmetleri	0,0453
19.Sebzeler (Patates ve bazı yumru b.har)	2,2352	74.Diğer kültür hizmetleri	0,2666
20.Patates ve bazı yumru bitkiler	0,2988	75.Kitaplar	0,3018
21.Kuru sebze	0,2859	76.Gazete ve dergiler	0,0432
22.Konserve, işlenmiş sebze ve seb.ürün.	0,7209	77.Kırtasiye ve çizim malzemeleri	0,1995
23.Şeker	0,3764	78.Okul öncesi eğitim ve ilk öğretim	0,4774
24.Reçel-marmelat-bal	0,3136	79.Düzeyi belirlenemeyen eğitim programları	0,1994
25.Diğer Gıda ürünleri	0,3192	80.Yiyecek hizmetleri	5,1850
26.Kahve	0,1957	81.İçecek Hizmetleri	1,1695
27.Çay-diğer demlenen içecekler	0,5555	82.Erkek için berberler ve benzeri hizmetler	0,2585
28.Su ve maden suyu	0,3725	83.Bayanlar için kuaför ve benzeri hizmetler	0,2938
29.Alkolsüz ve konsantre içecekler	0,3050	84.Kişisel bakımda kullanılan diğer alet, ürün, eşya	1,9737
30.Meyve-sebze suları	0,1186	85.Sosyal hizmetler	0,2120
31.Erkek giyim	1,8198	86.Ulaştırma sigortası	0,2112
32.Kadın Giyim	2,0827
33.Çocuk Giyim	0,7728	YAŞAM MALİYETİ ENDEKSİ TOPLAMI	69,1779
34.Bebek Giyim	0,1133
35.Kuru temizleme-onarımı,dikişi	0,0941
36.Erkeke ayakkabısı	0,5209
37.Kadın Ayakkabısı	0,4955
38.Çocuk-bebek ayakkabısı	0,2352
39.Ayakkabı onarımı	0,0093
40.Gerçek Kira	4,4375
41.Su (şebeke suyu)	1,9203
42.Elektrik	2,3156
43.Şehir gazı ve doğalgaz	1,5702
44.Likit hidrokarbonlar	0,7827
45.Katı Yakıtlar	1,1843
46.Mutfak Mobilyaları	0,4457
47.Ev içi tekstil	0,6889
48.Elektrikli küçük ev aletleri	0,2323
49.Ev aletlerinin onarımı	0,1847
50.Ev dekorasyonu için cam-seramik eşya	0,2214
51.Çatal-bıçak takımı, gümüş eşyalar	0,0533
52.Elektriksiz mutfak eşyaları, ev gereç.	0,3936
53.Küçük elektrik aksesuarları	0,1098
54.El aletleri, bahçe aletleri, diğer aks.	0,0926
55.Ev ile ilgili temizlik malzemeleri	1,0555

 

---

[1] TÜİK, “Fiyat Endeksleri ve Enflasyon”, Yayın No:3129, Şubat 2008.

[2] Zafer YÜKSELER, “Hızlı Tüketilen Ürünler Fiyat Endeksi” , Şubat 2012.

https://www.researchgate.net/publication/258840771_HIZLI_TUKETILEN_URUNLER_FIYAT_ENDEKSI_HTFE?_

 

[3] TÜİK, “2019 Yılı Tüketici Fiyat Endeksi Hesaplamaları Hakkında Açıklama”.

[4] TÜİK, “2019 Yılı Tüketici Fiyat Endeksi Hesaplamaları Hakkında Açıklama”.