2024 MART-Üretici ve Tüketici Enflasyonu

 

2024 MART AYI-ÜRETİCİ VE TÜKETİCİ ENFLASYONU

 (Zafer YÜKSELER, 3 Nisan 2024)

            2024 Mart ayında TÜFE yüzde 3,16, Yİ-ÜFE yüzde 3,29 oranında artmıştır. Yıllık Yİ-ÜFE enflasyonu yüzde 51,47, TÜFE enflasyonu ise yüzde 68,50 olmuştur. Yıllık TÜFE ve ÜFE enflasyon farklılaşması, büyük ölçüde hizmet fiyat artışlarından kaynaklanmıştır. 2024 yılı Mart ayında TÜFE mal grubu yıllık enflasyonu yüzde 58,17 iken, TÜFE hizmet grubunda yıllık enflasyon yüzde 96,48’e yükselmiştir. Üretici fiyatları endeksleri sadece malları kapsarken, tüketici fiyat endeksleri mal ve hizmetleri de kapsamaktadır.Üretici fiyatları endeksinde vergisiz fiyatlar kullanılırken, tüketici fiyatları endeksinde ÖTV, KDV ve benzeri dolaylı vergiler dahil piyasa fiyatları kullanılmaktadır. Bu durum, özellikle, başta petrol ürünleri olmak üzere enerji, motorlu taşıt araçları, alkollü içecekler, tütün mamulleri ve bazı dayanıklı tüketim mallarında TÜFE ile Yİ-ÜFE arasında önemli bir farklılığa neden olmaktadır. Döviz kurları, enerji fiyatları ve ham madde fiyatlarındaki değişim üretici fiyatlarına hızla yansırken, vergi ve idari düzenlemelerle TÜFE’ye yansıması sınırlandırılabilmektedir.  

Yİ-ÜFE ile TÜFE’deki fiyat artışlarını farklılaştıran unsurları şu şekilde sıralayabiliriz;

·         Kiracı Tarafından Ödenen Gerçek Kira: TÜFE’de yüzde 5,06 ağırlığa sahip olan bu grubun Yİ-ÜFE ile bir ilgisi bulunmamaktadır. Bilindiği gibi mevcut kiracılar için azami kira artışı, yıllık ortalama TÜFE enflasyonu ile yasal olarak sınırlandırılmıştı. Son yasal düzenlemelerle konut kira artışı 2022-2024 Temmuz dömeminde yüzde 25 olarak belirlenmiştir. 2024 Ocak-Şubat döneminde yüzde 19,33 oranında artan kiralar 2024 Mart  ayında da yüzde 6,33 yükselmiştir. Yıllık kira enflasyonu ise yüzde 123,95’e çıkmıştır. Enflasyonun yanı sıra konut fiyatlarındaki aşırı yükselişin etkilediği kiralar, deprem felaketinden de olumsuz etkilenmiştir. Toplumda kiralara ve aidatlara ilişkin şikâyetler uzun süredir devam etmekte ve yüzde 25 kira artışı düzenlemesi de anlamını yitirmiş bulunmaktadır.

·         Enerji Fiyatları: Elektrik, gaz, su ve yakıtlardan oluşan enerji grubunun TÜFE içindeki ağırlığı yüzde 14,35’ten, 2024 yılında yüzde 11,25’e gerilemiştir. Enerji grubunda elektriğin ağırlığı yüzde 3,58’den yüzde 1,76’ya, suyun ağırlığı yüzde 2,24’ten yüzde 1,85’e, doğalgazın ağırlığı ise yüzde 2,89’dan yüzde 2,57’ye gerilemiştir. TÜFE içinde “Yönetilen-Yönlendirilen Fiyatların” büyük bir kısmı bu grupta yer almakta ve enerji fiyatları vergi ve kamu müdahalesi ile kontrol edilmektedir. 2024 Mart ayında Yİ-ÜFE enerji grubunda fiyatlar aylık yüzde 0,70, yıllık yüzde 11,55 oranında artmıştır. TÜFE enerji grubunda ise Mart ayında aylık fiyat artışı yüzde 1,39, yıllık fiyat artışı ise yüzde 37,32 olmuştur.

·         2024 Mart ayında doğalgaz grubunda enflasyon aylık yüzde 0,73 oranında yükselmiş, yıllık enflasyon ise yüzde 4,92 oranında  düşmüştür. Mart ayında da elektrik fiyatları sabit tutulmuş, su fiyatları yüzde 1,53, akaryakıt fiyatları ise yüzde 1,70 oranında  artmıştır. Yıllık olarak elektrik fiyatları yüzde 13,42, doğalgaz fiyatları yüzde 4,92 gerilerken, su fiyatları yüzde 52,63, akaryakıt fiyatları ise yüzde 95,46 oranında artmıştır.

·         Konutlara ücretsiz doğalgaz verilmesi ile “TÜİK’in 2023 Mayıs ayında sıfır fiyat uygulaması ve Haziran ayından itibaren doğalgazla ilgili sabit ağırlık uygulamasından vazgeçmesi” başlangıçta enerji ve konut grubunda fiyat artışlarını sınırlandırmıştır. Ancak, doğalgaz tüketimindeki artışla birlikte, TÜFE’de enerji ve konut grubunda fiyat artışları hız kazanmıştır. Doğalgaz fiyatı sabitken, tüketim miktarındaki değişim doğalgaz endeksinin 2023 Aralık-2024 Mart döneminde yüzde 37,34 oranında yükselmesine neden olmuştur.

·         Gıda Fiyatları: Son dönemlere kadar, hane halkı tüketimi açısından en önemli harcama kalemi olan olan TÜFE-işlenmiş gıda fiyatlarındaki artış, Yİ-ÜFE gıda ve içecek fiyat artışlarının altında seyretmektedir. Son aylarda yıllık artışlar birbirlerine yaklaşmış, ancak yıllık ortalama artışlar arasında halen önemli bir fark bulunmaktadır. Yıllık ortalama artış TÜFE’de yüzde 55,91 iken, Yİ-ÜFE gıda-içecek grubundaki yıllık ortalama artış yüzde 63,48’dir.

·         Giyim Eşyası Fiyatları: Bu harcama grubunda fiyat artışlarının TÜFE’de oldukça düşük olduğu görülmektedir. Yİ-ÜFE giyim eşyası fiyatları yıllık artışı yüzde 66,65 iken, bu artış TÜFE’de yüzde 50,10’dur. Yıllık ortalama fiyat artışları ise, sırasıyla, yüzde 56,72 ve yüzde 33,37’dir.