MAKROEKONOMİK
PERFORMANS ENDEKSİ (MPE)
2025 Yılı Temmuz-Eylül
Dönemi Değerlendirmesi
Hazırlayan:Zafer YÜKSELER Sayı:30 – 1 Aralık 2025
·Büyüme: 2025 yılı Temmuz-Eylül
döneminde GSYH yüzde 3,7 oranında büyümüştür. Bu dönemde tarım sektörü, don ve
kuraklığın etkisiyle, yüzde 12,7 oranında gerilerken, sanayi sektörü yüzde 6,5,
inşaat sektörü yüzde 13,9, GHI-Hizmetler sektörü ise yüzde 6,3 oranında büyümüştür.
İmalat sanayi katma değeri de yüzde 7,7 artmıştır. Hane halkı tüketimi yüzde 4,8,
yatırımlar yüzde 8,8, kamu tüketimi ise yüzde 0,8 oranında artmıştır. Mal ve
hizmet ithalatı yüzde 4,3 artarken, mal ve hizmet ihracatı yüzde 0,7 gerilemiştir.
Net ihracatın ve stokların büyümeye katkısı negatif olmuştur. 2025 yılı Temmuz-Eylül
döneminde işgücü ödemelerinin GSYH içindeki payı sınırlı ölçüde gerilemiş ve
yüzde 31,2 olmuş, net işletme artığının payı ise yüzde 41,1’den yüzde 41,6’ya yükselmiştir.
·Enflasyon: 2024 yılı Temmuz-Eylül
döneminde yüzde 54,1 olan yıllık ortalama TÜFE enflasyonu, 2025 yılının aynı
döneminde yüzde 33,3’e gerilemiştir. Bu dönemde GSYH deflatörü yüzde 33, Yİ-ÜFE
yüzde 25,3, dolar kuru ise yüzde 21,6 oranında artmıştır. TCMB ortalama fonlama
maliyeti geçen yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 50 iken, 2025 yılının aynı döneminde yüzde 40,5’e
gerilemiştir..
·İstihdam: 2023 Temmuz-Eylül
döneminde yüzde 9,3 olan işsizlik oranı, 2024 yılında yüzde 8,8’e, 2025 yılında
ise yüzde 8,5’e gerilemiştir. Ancak 2024 yılı Temmuz-Eylül döneminde yüzde 3
artan toplam istihdam, 2025 yılında yüzde 0,2 oranında gerilemiştir. Resmi işsizlik
oranındaki düşüşe karşın, işsiz+zamana bağlı eksik istihdam oranı yüzde 18,8’e,
atıl işsizlik oranı ise yüzde 28,9’a yükselmiştir.
·Dış Denge: 2024 yılı Temmuz-Eylül
döneminde, turizm gelirlerinin etkisiyle, GSYH’nin yüzde 2,5’i oranında fazla
veren cari işlemler dengesi, 2025 yılının aynı döneminde de yüzde 1,9 oranında fazla
vermiştir. Bu dönemde net enerji ithalatı 11,7 milyar dolardan 7,7 milyar
dolara gerilemiş, net altın ithalatı 2 milyar dolardan 3,8 milyar dolara çıkmış,
cari işlemler dengesi fazlası ise 8,7 milyar dolardan 8,3 milyar dolara gerilemiştir.
Bu dönemde hizmet gelirlerindeki artış sınırlı kalırken, ihracatın ithalatı
karşılama oranı da yüzde 79,2’den yüzde 79,7’ye yükselmiştir. 2025 yılı ilk
çeyreğinde 203 milyar dolara yükselen toplam uluslararası rezervler, siyasi
gelişmelerin etkisiyle, ikinci çeyrekte 191 milyar dolara gerilemiş, üçüncü
çeyrekte ise 217 milyar dolara yükselmiştir.
·İç
Denge: 2025
yılı üçüncü çeyreğinde bütçe GSYH’nın yüzde 1,4’ü kadar açık vermiştir. Aynı
dönemde nakit dengesi ise GSYH’nın yüzde 2’si kadar açık vermiştir. 2024 Temmuz-Eylül
döneminde yüzde 85,7 olan vergilerin faiz dışı harcamaları karşılama oranı, 2025
yılında yüzde 96,4’e yükselmiştir. 2024 Temmuz-Eylül döneminde yüzde 38,1 olan
Hazine borçlanma faizi 2025 yılında yüzde 39,1 olmuştur. 2025 Temmuz-Eylül döneminde faiz dışı denge GSYH’nın
yüzde 1,9’u, program tanımlı faiz dışı bütçe dengesi ise GSYH’nin yüzde 1’i
kadar fazla vermiştir.
Tablo:1-
Makroekonomik Performans Endeksi ve Bileşenlerinde Gelişmeler (1)
|
Alan |
Gösterge |
Birim |
Temmuz-Eylül Dönemi |
|||
|
2010-21 Ort. |
2023 |
2024 |
2025 |
|||
|
1.Büyüme |
GSYH Büyüme Hızı |
Yıllık
% Değ. |
6,0 |
6,5 |
2,8 |
3,7 |
|
2.Enflasyon |
TÜFE |
Yıllık
% Değ. |
10,9 |
56,2 |
54,1 |
33,3 |
|
3.İstihdam |
Genel İşsizlik Oranı |
% |
10,7 |
9,3 |
8,8 |
8,5 |
|
4.Dış
denge |
Cari İşl. Den./GSYH |
% |
-0,5 |
-0,5 |
2,5 |
1,9 |
|
5.İç
Denge |
Bütçe Denge. /GSYH |
% |
-1,5 |
-0,4 |
-2,7 |
-1,4 |
|
MPE |
|
Endeks |
97,2 |
88,7 |
88,2 |
92,8 |
(1)MPE, kapsamdaki 5 göstergenin ağırlıklı ortalamasıdır. MPE oluşturulurken, gösterge değerlerine 100 ilave edilmektedir. Büyüme pozitif, diğer göstergeler negatif işleme tabi tutulmaktadır. MPE oluşturulurken, büyüme %30, enflasyon %20, işsizlik %20, cari işlemler dengesi % 15, bütçe dengesi % 15 oranı ile ağırlıklandırılmıştır.
·Makroekonomik
Performans Endeksi (MPE): 2024
yılı Temmuz-Eylül döneminde 88,2 olan MPE
değeri, 2025 yılının aynı döneminde 92,8 değerine yükselmiştir. Geçen yıla göre,
büyüme, enflasyon, istihdam ve iç denge göstergelerinde iyileşme gözlenmiştir.
Dış dengede fazla devam etmiş, ancak geçen yıla göre cari fazlada sınırlı bir
düşüş gözlenmiştir. 2025 yılı üçüncü çeyreğinde büyüme performansı, sanayi,
inşaat ve GHI hizmetler sektöründe belirgin ölçüde güçlenmiştir. İşsizlik oranı
gerilemesine karşın, toplam istihdam ve sanayi sektörü istihdamı geçen yıla
göre gerilemiş, geniş tanımlı işsizlik oranları ise yükselmiştir. Mal ve hizmet
ihracatındaki durgunluk dış denge, faiz ödemelerindeki yükseliş iç denge açısından
risk teşkil etmektedir (Tablo:2).
2025 yılı
Ocak-Eylül dönemi, geçen yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında da,
MPE’deki iyileşme belirgin olarak görülmektedir. Geçen yıl Ocak-Eylül döneminde
82,9 olan MPE değeri, bu yılın aynı döneminde 91,6 değerine yükselmiştir. Ancak,
istihdamdaki düşüş, geniş tanımlı işsizlik oranları ve cari açıktaki yükseliş ile
enflasyondaki düşüşün öngörülerin altında kalması ve döviz kurlarındaki sınırlı
artış, önümüzdeki dönem açısından risk teşkil etmektedir Tablo:2).
|
|
|
·Makroekonomik Dengesizlik: Yukarıdaki grafikte yer alan GSYH ve MPE değerleri arasındaki fark ekonomide makroekonomik dengesizlikler hakkında da fikir vermektedir. 2010-2020 döneminde GSYH ile MPE endeks değeri arasındaki ortalama fark 8,8 puandır. Bu fark 2021 yılından itibaren belirgin ölçüde artmış ve 2021-2023 döneminde ortalama 17,9 puana yükselmiştir. Makroekonomik dengesizlik 2022 yılı genelinde 21,2 puan ile en yüksek seviyesine ulaşmış, 2024 yılında 16,6 puana gerilemiştir. 2024 yılı Temmuz-Eylül döneminde 14,6 olan GSYH ile MPE arasındaki fark, 2025 yılının aynı döneminde 10,8 puana gerilemiştir.
Tablo: 2 – Temel Ekonomik Göstergeler (Dönem
Ortalamaları)
|
|
|
Temmuz-Eylül |
Ocak-Eylül |
||
|
Göstergeler |
Birim |
2024 |
2025 |
2024 |
2025 |
|
1. BÜYÜME |
|
|
|
|
|
|
GSYH Büyüme Hızı |
Yıllık %Değ. |
2,8 |
3,7 |
3,4 |
3,7 |
|
Tarım |
Yıllık % Değ. |
3,3 |
-12,7 |
4,3 |
-9,7 |
|
Yıllık % Değ. |
-2,2 |
6,5 |
0,0 |
3,6 |
|
|
İmalat Sanayi |
Yıllık % Değ. |
-3,3 |
7,7 |
-1,1 |
3,9 |
|
İnşaat |
Yıllık % Değ. |
11,4 |
13,9 |
9,8 |
11,3 |
|
GHI
Hizmetler |
Yıllık % Değ. |
2,5 |
6,3 |
3,3 |
4,6 |
|
Yerleşik Hane Halkı Tüketimi |
Yıllık % Değ. |
3,2 |
4,8 |
4,1 |
3,8 |
|
G.S.Sabit Sermaye Yatırımı |
Yıllık % Değ. |
-1,7 |
11,7 |
1,7 |
7,7 |
|
Mal ve
Hizmet İhracatı |
Yıllık % Değ. |
0,2 |
-0,7 |
1,0 |
0,4 |
|
Mal ve
Hizmet İthalatı |
Yıllık % Değ. |
-10,0 |
4,3 |
-6,9 |
5,4 |
|
İşgücü
Ödemeleri/GSYH |
% |
31,3 |
31,2 |
33,9 |
34,1 |
|
Net
İşletme Artığı-Karma Gelir/GSYH |
% |
41,1 |
41,6 |
36,7 |
37,4 |
|
2. ENFLASYON |
|
|
|
|
|
|
TÜFE |
Yıllık % Değ. |
54,1 |
33,3 |
63,7 |
36,2 |
|
Yİ-ÜFE |
Yıllık % Değ. |
36,6 |
25,3 |
45,6 |
24,7 |
|
GSYH Zımni Fiyat Deflatörü |
Yıllık % Değ. |
51,6 |
33,0 |
65,8 |
36,3 |
|
Dolar Kuru Artışı |
Yıllık % Değ. |
25,0 |
21,6 |
45,8 |
19,6 |
|
TCMB
Ortalama Fonlama Maliyeti |
% |
50,0 |
40,5 |
50,9 |
44,2 |
|
3. İSTİHDAM |
|
|
|
|
|
|
Toplam İstihdam |
Yıllık % Değ. |
3,0 |
-0,2 |
3,5 |
-0,1 |
|
Sanayi
Sektörü İstihdamı |
Yıllık % Değ. |
1,9 |
-4,0 |
-0,3 |
-1,8 |
|
Hizmet
Sektörü İstihdamı |
Yıllık % Değ. |
3,8 |
2,1 |
4,6 |
1,1 |
|
Genel İşsizlik Oranı |
% |
8,8 |
8,5 |
8,8 |
8,4 |
|
İşsiz+Zamana Bağlı Eksik İstihdam |
% |
17,9 |
18,8 |
18,0 |
19,8 |
|
4. DIŞ DENGE |
|
|
|
|
|
|
Cari İşlemler Dengesi/GSYH |
% |
2,5 |
1,9 |
-0,45 |
-1,2 |
|
Altın Hariç Cari İşlemler Dengesi/GSYH |
% |
3,0 |
2,8 |
0,4 |
-0,0 |
|
İhracat |
Yıllık % Değ. |
4,2 |
4,2 |
3,1 |
4,1 |
|
İthalat |
Yıllık % Değ. |
-6,9 |
3,5 |
-8,0 |
5,9 |
|
İhracat/İthalat |
% |
79,2 |
79,7 |
76,3 |
74,9 |
|
Toplam Uluslararası Rezervler/İthalat |
Kat |
2,3 |
2,5 |
2,1 |
2,3 |
|
5. İÇ DENGE |
|
|
|
|
|
|
Bütçe Dengesi/GSYH |
% |
-2,7 |
-1,4 |
-3,4 |
-2,7 |
|
Faiz Dışı Denge/GSYH |
% |
0,1 |
1,8 |
-0,5 |
1,0 |
|
Program Tanımlı Faiz Dışı D./GSYH |
% |
-1,2 |
1,0 |
-1,6 |
0,4 |
|
Vergi Gelirleri/Faiz Dışı Harcamalar |
% |
85,7 |
96,4 |
82,2 |
90,6 |
|
DİBS Bileşik Faiz Oranı |
% |
38,1 |
39,1 |
35,5 |
40,1 |
|
Nakit Bütçe Dengesi/GSYH |
% |
-4,3 |
-2,0 |
-4,9 |
-3,7 |
|
Hazine İç Borçlanması (Net)/GSYH |
% |
3,2 |
4,9 |
3,1 |
4,9 |
|
|
|
||||
|
MPE |
Endeks |
88,2 |
92,8 |
82,9 |
91,6 |
