2025 Temmuz-Eylül Dönemi-Makroekonomik Performans

MAKROEKONOMİK PERFORMANS ENDEKSİ (MPE)

2025 Yılı Temmuz-Eylül Dönemi Değerlendirmesi

Hazırlayan:Zafer YÜKSELER                                                                      Sayı:30 – 1 Aralık 2025

·Büyüme: 2025 yılı Temmuz-Eylül döneminde GSYH yüzde 3,7 oranında büyümüştür. Bu dönemde tarım sektörü, don ve kuraklığın etkisiyle, yüzde 12,7 oranında gerilerken, sanayi sektörü yüzde 6,5, inşaat sektörü yüzde 13,9, GHI-Hizmetler sektörü ise yüzde 6,3 oranında büyümüştür. İmalat sanayi katma değeri de yüzde 7,7 artmıştır. Hane halkı tüketimi yüzde 4,8, yatırımlar yüzde 8,8, kamu tüketimi ise yüzde 0,8 oranında artmıştır. Mal ve hizmet ithalatı yüzde 4,3 artarken, mal ve hizmet ihracatı yüzde 0,7 gerilemiştir. Net ihracatın ve stokların büyümeye katkısı negatif olmuştur. 2025 yılı Temmuz-Eylül döneminde işgücü ödemelerinin GSYH içindeki payı sınırlı ölçüde gerilemiş ve yüzde 31,2 olmuş, net işletme artığının payı ise yüzde 41,1’den yüzde 41,6’ya yükselmiştir.

·Enflasyon: 2024 yılı Temmuz-Eylül döneminde yüzde 54,1 olan yıllık ortalama TÜFE enflasyonu, 2025 yılının aynı döneminde yüzde 33,3’e gerilemiştir. Bu dönemde GSYH deflatörü yüzde 33, Yİ-ÜFE yüzde 25,3, dolar kuru ise yüzde 21,6 oranında artmıştır. TCMB ortalama fonlama maliyeti geçen yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 50  iken, 2025 yılının aynı döneminde yüzde 40,5’e gerilemiştir..

 ·İstihdam: 2023 Temmuz-Eylül döneminde yüzde 9,3 olan işsizlik oranı, 2024 yılında yüzde 8,8’e, 2025 yılında ise yüzde 8,5’e gerilemiştir. Ancak 2024 yılı Temmuz-Eylül döneminde yüzde 3 artan toplam istihdam, 2025 yılında yüzde 0,2 oranında gerilemiştir. Resmi işsizlik oranındaki düşüşe karşın, işsiz+zamana bağlı eksik istihdam oranı yüzde 18,8’e, atıl işsizlik oranı ise yüzde 28,9’a yükselmiştir.

·Dış Denge: 2024 yılı Temmuz-Eylül döneminde, turizm gelirlerinin etkisiyle, GSYH’nin yüzde 2,5’i oranında fazla veren cari işlemler dengesi, 2025 yılının aynı döneminde de yüzde 1,9 oranında fazla vermiştir. Bu dönemde net enerji ithalatı 11,7 milyar dolardan 7,7 milyar dolara gerilemiş, net altın ithalatı 2 milyar dolardan 3,8 milyar dolara çıkmış, cari işlemler dengesi fazlası ise 8,7 milyar dolardan 8,3 milyar dolara gerilemiştir. Bu dönemde hizmet gelirlerindeki artış sınırlı kalırken, ihracatın ithalatı karşılama oranı da yüzde 79,2’den yüzde 79,7’ye yükselmiştir. 2025 yılı ilk çeyreğinde 203 milyar dolara yükselen toplam uluslararası rezervler, siyasi gelişmelerin etkisiyle, ikinci çeyrekte 191 milyar dolara gerilemiş, üçüncü çeyrekte ise 217 milyar dolara yükselmiştir.

·İç Denge: 2025 yılı üçüncü çeyreğinde bütçe GSYH’nın yüzde 1,4’ü kadar açık vermiştir. Aynı dönemde nakit dengesi ise GSYH’nın yüzde 2’si kadar açık vermiştir. 2024 Temmuz-Eylül döneminde yüzde 85,7 olan vergilerin faiz dışı harcamaları karşılama oranı, 2025 yılında yüzde 96,4’e yükselmiştir. 2024 Temmuz-Eylül döneminde yüzde 38,1 olan Hazine borçlanma faizi 2025 yılında yüzde 39,1 olmuştur.  2025 Temmuz-Eylül döneminde faiz dışı denge GSYH’nın yüzde 1,9’u, program tanımlı faiz dışı bütçe dengesi ise GSYH’nin yüzde 1’i kadar fazla vermiştir.

Tablo:1- Makroekonomik Performans Endeksi ve Bileşenlerinde Gelişmeler (1)

Alan	Gösterge	Birim	Temmuz-Eylül Dönemi
			2010-21 Ort.	2023	2024	2025
1.Büyüme	GSYH Büyüme Hızı	Yıllık % Değ.	6,0	6,5	2,8	3,7
2.Enflasyon	TÜFE	Yıllık % Değ.	10,9	56,2	54,1	33,3
3.İstihdam	Genel İşsizlik Oranı	%	10,7	9,3	8,8	8,5
4.Dış denge	Cari İşl. Den./GSYH	%	-0,5	-0,5	2,5	1,9
5.İç Denge	Bütçe Denge. /GSYH	%	-1,5	-0,4	-2,7	-1,4
MPE		Endeks	97,2	88,7	88,2	92,8

(1)MPE, kapsamdaki 5 göstergenin ağırlıklı ortalamasıdır. MPE oluşturulurken, gösterge değerlerine 100 ilave edilmektedir. Büyüme pozitif, diğer göstergeler negatif işleme tabi tutulmaktadır. MPE oluşturulurken, büyüme %30, enflasyon %20, işsizlik %20, cari işlemler dengesi % 15, bütçe dengesi % 15 oranı ile ağırlıklandırılmıştır.

·Makroekonomik Performans Endeksi (MPE): 2024 yılı  Temmuz-Eylül döneminde 88,2 olan MPE değeri, 2025 yılının aynı döneminde 92,8 değerine yükselmiştir. Geçen yıla göre, büyüme, enflasyon, istihdam ve iç denge göstergelerinde iyileşme gözlenmiştir. Dış dengede fazla devam etmiş, ancak geçen yıla göre cari fazlada sınırlı bir düşüş gözlenmiştir. 2025 yılı üçüncü çeyreğinde büyüme performansı, sanayi, inşaat ve GHI hizmetler sektöründe belirgin ölçüde güçlenmiştir. İşsizlik oranı gerilemesine karşın, toplam istihdam ve sanayi sektörü istihdamı geçen yıla göre gerilemiş, geniş tanımlı işsizlik oranları ise yükselmiştir. Mal ve hizmet ihracatındaki durgunluk dış denge, faiz ödemelerindeki yükseliş iç denge açısından risk teşkil etmektedir (Tablo:2).

2025 yılı Ocak-Eylül dönemi, geçen yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında da, MPE’deki iyileşme belirgin olarak görülmektedir. Geçen yıl Ocak-Eylül döneminde 82,9 olan MPE değeri, bu yılın aynı döneminde 91,6 değerine yükselmiştir. Ancak, istihdamdaki düşüş, geniş tanımlı işsizlik oranları ve cari açıktaki yükseliş ile enflasyondaki düşüşün öngörülerin altında kalması ve döviz kurlarındaki sınırlı artış, önümüzdeki dönem açısından risk teşkil etmektedir Tablo:2).

 

 

·Makroekonomik Dengesizlik: Yukarıdaki grafikte yer alan GSYH ve MPE değerleri arasındaki fark ekonomide makroekonomik dengesizlikler hakkında da fikir vermektedir. 2010-2020 döneminde GSYH ile MPE endeks değeri arasındaki ortalama fark 8,8 puandır. Bu fark 2021 yılından itibaren belirgin ölçüde artmış ve 2021-2023 döneminde ortalama 17,9 puana yükselmiştir. Makroekonomik dengesizlik 2022 yılı genelinde 21,2 puan ile en yüksek seviyesine ulaşmış, 2024 yılında 16,6 puana gerilemiştir. 2024 yılı Temmuz-Eylül döneminde 14,6 olan GSYH ile MPE arasındaki fark, 2025 yılının aynı döneminde 10,8 puana gerilemiştir.

  Tablo: 2 – Temel Ekonomik Göstergeler (Dönem Ortalamaları)

		Temmuz-Eylül		Ocak-Eylül
Göstergeler	Birim	2024	2025	2024	2025
1. BÜYÜME
GSYH Büyüme Hızı	Yıllık %Değ.	2,8	3,7	3,4	3,7
Tarım	Yıllık % Değ.	3,3	-12,7	4,3	-9,7
Sanayi	Yıllık % Değ.	-2,2	6,5	0,0	3,6
İmalat Sanayi	Yıllık % Değ.	-3,3	7,7	-1,1	3,9
İnşaat	Yıllık % Değ.	11,4	13,9	9,8	11,3
GHI Hizmetler	Yıllık % Değ.	2,5	6,3	3,3	4,6
Yerleşik Hane Halkı Tüketimi	Yıllık % Değ.	3,2	4,8	4,1	3,8
G.S.Sabit Sermaye Yatırımı	Yıllık % Değ.	-1,7	11,7	1,7	7,7
Mal ve Hizmet İhracatı	Yıllık % Değ.	0,2	-0,7	1,0	0,4
Mal ve Hizmet İthalatı	Yıllık % Değ.	-10,0	4,3	-6,9	5,4
İşgücü Ödemeleri/GSYH	%	31,3	31,2	33,9	34,1
Net İşletme Artığı-Karma Gelir/GSYH	%	41,1	41,6	36,7	37,4
2. ENFLASYON
TÜFE	Yıllık % Değ.	54,1	33,3	63,7	36,2
Yİ-ÜFE	Yıllık % Değ.	36,6	25,3	45,6	24,7
GSYH Zımni Fiyat Deflatörü	Yıllık % Değ.	51,6	33,0	65,8	36,3
Dolar Kuru Artışı	Yıllık % Değ.	25,0	21,6	45,8	19,6
TCMB Ortalama Fonlama Maliyeti	%	50,0	40,5	50,9	44,2
3. İSTİHDAM
Toplam İstihdam	Yıllık % Değ.	3,0	-0,2	3,5	-0,1
Sanayi Sektörü İstihdamı	Yıllık % Değ.	1,9	-4,0	-0,3	-1,8
Hizmet Sektörü İstihdamı	Yıllık % Değ.	3,8	2,1	4,6	1,1
Genel İşsizlik Oranı	%	8,8	8,5	8,8	8,4
İşsiz+Zamana Bağlı Eksik İstihdam	%	17,9	18,8	18,0	19,8
4. DIŞ DENGE
Cari İşlemler Dengesi/GSYH	%	2,5	1,9	-0,45	-1,2
Altın Hariç Cari İşlemler Dengesi/GSYH	%	3,0	2,8	0,4	-0,0
İhracat	Yıllık % Değ.	4,2	4,2	3,1	4,1
İthalat	Yıllık % Değ.	-6,9	3,5	-8,0	5,9
İhracat/İthalat	%	79,2	79,7	76,3	74,9
Toplam Uluslararası Rezervler/İthalat	Kat	2,3	2,5	2,1	2,3
5. İÇ DENGE
Bütçe Dengesi/GSYH	%	-2,7	-1,4	-3,4	-2,7
Faiz Dışı Denge/GSYH	%	0,1	1,8	-0,5	1,0
Program Tanımlı Faiz Dışı D./GSYH	%	-1,2	1,0	-1,6	0,4
Vergi Gelirleri/Faiz Dışı Harcamalar	%	85,7	96,4	82,2	90,6
DİBS Bileşik Faiz Oranı	%	38,1	39,1	35,5	40,1
Nakit Bütçe Dengesi/GSYH	%	-4,3	-2,0	-4,9	-3,7
Hazine İç Borçlanması (Net)/GSYH	%	3,2	4,9	3,1	4,9
MPE	Endeks	88,2	92,8	82,9	91,6