TARIM DIŞI İSTİHDAM VE ÜCRETLİ ÇALIŞANLAR

               Bu notta, TÜİK tarafından 2021 yılında yayınlanmaya başlanan “Aylık İşgücü İstatistikleri” ile “Ücretli Çalışan İstatistikleri” arasındaki ilişki incelenecektir. Aylık işgücü istatistikleri, hane halklarına uygulanan anket yöntemi ile 15 ve daha yukarı yaştaki fertlerin işgücü durumunu belirlemektedir. Bu kapsamda, işgücü, toplam ve ana sektörlerde istihdam, tarım-tarım dışı sektörlerde kayıt dışılık oranı ve alternatif işsizlik oranlarına ilişkin bilgiler derlenmekte ve kamuoyuna açıklanmaktadır.

               Ücretli Çalışan İstatistikleri, tarım dışı sektörlerde çalışanları kapsamakta ve veriler idari kayıtlardan üretilmektedir. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) Aylık Prim ve Hizmet Bildirgesi ve Gelir İdaresi Başkanlığı Muhtasar Beyanname kayıtlarında bulunan ücretli çalışanlar ile Finans ve Sigorta Faaliyetleri kısmı için BDDK kayıtlarında bulunan ücretli çalışanlar dikkate alınmaktadır. Çırak ve stajyerler ile fiili çalışan iş sahibi, ortaklar ve ücretsiz aile işçileri kapsanmamaktadır.

               “Aylık İşgücü İstatistikleri” ile “Ücretle Çalışanlar İstatistiklerine” ilişkin temel göstergeler aşağıdaki tabloda verilmektedir. Tabloda yer alan veriler incelendiğinde en radikal değişimin tarım dışı kayıt dışılık oranında olduğu dikkati çekmektedir. 2019 yılı Şubat ayında yüzde 23,1 olan tarım dışı kayıt dışılık oranı, 2020 Şubat ayında yüzde 20,3’e, 2021 Şubat ayında ise yüzde 16,7’ye gerilemiştir. Böylece, 2021 Şubat ayında geçen yıla göre toplam tarım dışı istihdam 45 bin kişi azalırken, kayıt dışı çalışan sayısı 828 bin kişi gerilemiş, kayıtlı çalışan sayısı ise 783 bin kişi artmıştır. Kayıtlı istihdamdaki bu yüksek artışın, büyük ölçüde ücretli çalışanlardan kaynaklandığı görülmektedir. Nitekim ücretli çalışan istatistiklerine göre, bu dönemde ücretli çalışan sayısı 613 bin kişi artmış, ücret dışı çalışan sayısının ise 170 bin kişi arttığı tahmin edilmektedir.     

Tablo:1- Tarım Dışı ve Ücretli İstihdama İlişkin Göstergeler (Bin Kişi)

	2019 Şubat	2020 Şubat	2021 Şubat	Şubat Ayı Yıllık Değişim
				2019	2020	2021
Tarım Dışı İstihdam	22.499	22.794	22.749	-582	295	-45
Sanayi	5.405	5.719	5.775	-222	314	56
İnşaat	1.398	1.334	1.530	-541	-64	196
Hizmetler	15.696	15.741	15.444	181	45	-297
Tarım Dışı Kayıt Dışılık-%	23,1	20,3	16,7	1,5	-2,8	-3,6
Tarım Dışı İstihdam	22.499	22.794	22.749	-582	295	-45
Kayıtlı Çalışanlar (1)	17.302	18.167	18.950	-794	865	783
Kayıt Dışı Çalışanlar	5.197	4.627	3,799	212	-570	-828
Tarım Dışı Ücretli Çalışan	11.592	12.002	12.615	-1.063	410	613
Sanayi	3.940	4.155	4.499	-160	215	344
İnşaat	1.205	1.082	1.306	-429	-123	224
Hizmetler	6.447	6.765	6.810	-474	318	45
Tarım Dışı Ücret Dışı Çalışan(2)	5.710	6.165	6.335	269	455	170
Ücretli Çalışan/T.Dışı Çalışan-%	51,5	52,7	55,5	-3,3	1,2	2,8
Ücretli Çal./Kayıtlı T.Dışı Ç.-%	67,0	66,1	66,6	-2,9	-0,9	0,5

Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.

(1) Kayıt dışılık oranından hesaplanmıştır.

(2) Kayıtlı Çalışanlar-Tarım Dışı Ücretli Çalışan Farkıdır.

               Covid-19 salgını ve salgına karşı alınan önlemler, 2020 yılı Nisan ayından itibaren işgücü istatistiklerini önemli ölçüde etkilemiştir. Salgın nedeniyle işten çıkarma yasağı getirilirken, kısa çalışma ve ücretsiz izin uygulaması da yürürlüğe konulmuştur. Kısa çalışma ve ücretsiz izne tabi olan çalışanlar, TÜİK İşgücü İstatistiklerinde istihdama dahil edilmektedir. Bu kişilere kısa çalışma ödeneği ödenmekte ve nakit ücret desteği yapılmaktadır. Günlük kısa çalışma ödeneği; sigortalının son on iki aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının yüzde 60’ıdır. Bu şekilde hesaplanan kısa çalışma ödeneği miktarı, aylık asgari ücretin brüt tutarının yüzde 150’sini aşmamaktadır. Benzer şekilde, ücretsiz izne ayrılan kişilere de 2020 yılında günlük 39,24 lira, 2021 yılında ise günlük 47,70 lira nakit ücret desteği ödemesi yapılmaktadır.

               Ücretsiz izne ayrılan ve kısa çalışma ödeneğinden yararlanan kişiler istihdama dahil edilirken, bu kişilerin aynı zamanda SGK kayıtları da devam etmektedir. Kısa çalışma ödeneği ve nakit ücret desteği ödenen dönemde, bu kişiler için SGK prim ödemesi yapılmamakta, çalışılmayan günler için SGK Aylık Prim ve Hizmet Belgesi ile eksik gün bildiriminde (18-Kısa Çalışma Ödeneği ile 28-Pandemi Ücretsiz İzin) bulunulmaktadır. Ayrıca bu kişilerin genel sağlık sigortası primleri İŞKUR tarafından İşsizlik Sigortası Fonu’ndan Sosyal Güvenlik Kurumu’na aktarılarak ödenmektedir.

               Covd-19 salgınına yönelik tedbirlerin yoğun şekilde uygulandığı 2020 yılı Mayıs ayında, kısa çalışma ödeneği alan kişi sayısı 3,3 milyon kişiye ulaşmış, takip eden aylarda azalarak 2021 Şubat ayında 1,3 milyon kişiye inmiştir. 2021 Nisan ayında da kısa çalışma uygulaması sona erdirilmiştir. Bu dönemde ücretsiz izne ayrılan ve nakdi ücret desteği alan kişi sayısı ise sürekli artış göstermiştir. 2020 Nisan-Mayıs döneminde 1,4 milyon kişi nakdi ücret desteği alırken, bu sayı 2020 Nisan-Aralık döneminde 2,3 milyon kişiye, 2020 Nisan-2021 Şubat döneminde ise 2,5 milyon kişiye çıkmıştır.

               Kısa çalışma ve ücretsiz izin uygulaması kapsamında bulunan kişiler dikkate alındığında, tarım dışı istihdam ve ücretli çalışan istatistiklerinin gerçek anlamını yitirdiği görülmektedir. Fiilen üretim sürecinde olmayan bu kişiler, istihdamda ve ücretli çalışanlar kapsamında bulunmakta ve ekonomide kayıt dışılığın önemli ölçüde gerilemesine de katkı yapmaktadırlar.

               Salgın nedeniyle tarım dışı sektörlerde kısa çalışma ve ücretsiz izin nedeniyle önemli miktarda işgücü atıl dururken, kayıtlı ve ücretli istihdamda belirgin bir artış söz konusudur.  Ekonomide normalleşme süreci ile birlikte kısa çalışma nedeniyle atıl duruma düşen işgücü önemli ölçüde tekrar üretim sürecine dönmüştür. Ancak ücretsiz izne ayrılan işgücü sayısı da zaman içinde yükselmiştir. Bu eğilime karşın, tarım dışı kayıtlı istihdam ve ücretli çalışan sayısındaki artışı izah etmek oldukça güç görünmektedir. Kısa çalışma ve ücretsiz izin uygulamasının sona ermesi halinde işgücü piyasasının gerçek durumunu değerlendirme imkanı söz konusu olacaktır. Nisan ayında kısa çalışma uygulamasının kaldırılmasının, istihdam ve işsizlik verilerini olumsuz etkileyeceği tahmin edilmektedir.