TÜFE VE Yİ-ÜFE ENFLASYONU FARKLILAŞMASI VE NEDENLERİ
2021 yılı Mart ayında
yıllık enflasyon TÜFE’de yüzde 16,19 iken, Yİ-ÜFE’de yüzde 31,20 olarak
ölçülmüştür. 2020 Kasım ayından itibaren, yıllık enflasyon her iki endekse göre
de hız kazanmış bulunmaktadır (Grafik:2). 2020 Kasım ayında, yıllık enflasyon,
TÜFE’de yüzde 14,03’e, Yİ-ÜFE’de ise yüzde 23,11’e yükselmiştir. Döviz
kurlarındaki yükseliş ve ham petrol fiyatlarındaki artışlar, özellikle, Yİ-ÜFE
ve TÜFE-Mal grubu fiyatlarını olumsuz etkilemekte ve TÜFE ile ÜFE enflasyon
oranları arasındaki farkın açılmasına yol açmaktadır. Bu durum özellikle 2021
Mart ayı enflasyonunda çok belirgin olarak gözlenmiştir. Mart ayında aylık
fiyat artışı TÜFE’de yüzde 1,08 iken, Yİ-ÜFE’de yüzde 4,13 olmuş ve iki endeks
arasındaki yıllık enflasyon farkı yaklaşık iki katına çıkmıştır. Yıllık
enflasyon TÜFE’de yüzde 16,19 iken, bu oran Yİ-ÜFE’de yüzde 31,20 olmuştur
(Grafik:2).
|
|
Bu farklılaşma önemli
ölçüde, döviz kurları ve ithal enerji fiyatlarındaki yükselişin Yİ-ÜFE üzerinde
daha fazla etkiye sahip olmasından kaynaklanmaktadır. İki endeks arasındaki belirgin
farklılaşma, 2018 krizi döneminde de yaşanmıştır. 2018 yılı Eylül ayında TÜFE
yıllık enflasyonu yüzde 24,52’ye çıkarken, Yİ-ÜFE enflasyonu yüzde 46,15’e
sıçramıştı. Döviz kurlarının TÜFE hizmet
grubu fiyatlarında daha az etkili olması, iki endeks arasındaki farklılaşmanın
temel nedenini oluşturmaktadır. 2018 yılı Eylül ayında TÜFE mal grubunda yıllık
enflasyon yüzde 29,10 olurken, hizmet grubu enflasyonu yüzde 13,97 olarak gerçekleşmiştir.
Benzer eğilim 2021 Mart ayında da gözlenmiştir. Nitekim döviz kurlarının daha
az etkili olduğu TÜFE hizmet grubunda yıllık fiyat artışı yüzde 12,56 olurken,
mal grubunda enflasyon yüzde 17,81’e çıkmıştır (Grafik:1).
Yİ-ÜFE sadece
yurtiçinde üretilen sanayi ürünlerini (madencilik ve enerji dâhil) kapsarken,
TÜFE hem mal hem hizmet grubuna ait maddelerden oluşmaktadır. Yİ-ÜFE ve TÜFE
kapsamında yer alan maddelerin fiyat kapsamı ve fiyatların derlenme sıklıkları
da önemli bir farlılık göstermektedir. Farklılıkları şu şekilde
özetleyebiliriz;[1]
Yİ-ÜFE: Üretici fiyatı, yurtiçinde üretimi yapılan ürünlerin, KDV, ÖTV vb.
dolaylı vergiler hariç peşin satış fiyatıdır. ÜFE’de sanayi kapsamında yer alan
maddelerin her ayın 5., 15. ve 25. günlerindeki fiyatları derlenmektedir.
Fiyatlar web üzerinden elektronik ortamda derlenmektedir. Ham petrol ve
doğalgaz ve Elektrik-Gaz üretim ve dağıtım sektörleri için bir ay gecikmeli
olarak ağırlıklı ortalama fiyatlar derlenmektedir.
TÜFE: Fiyatlar vergiler dâhil peşin ödemeler olarak belirlenmektedir. Taze
sebze ve meyveler, futbol maçına giriş ücreti, LPG, tüp gaz, altın ve seçilmiş
16 gıda ürünü haftada bir kez ve diğer ürünler ayda iki kez (ayın 10. ve 20.
günlerini içine alan haftalarda); kiralar ve seçilmiş 66 madde çeşidi ayda bir
kez derlenmektedir. Benzin ve mazot fiyatları ise günlük takip edilmektedir.
Tüketici fiyatları endeksi verileri sadece Türkiye İstatistik Kurumu tarafından
işlenmektedir.
Yukarıda belirtildiği
gibi, her iki endeksin kapsam ve fiyat derleme farklılıkları yanı sıra, vergi
politikası da endeksleri farklı etkilemektedir. Özellikle, petrol ürünleri
vergilendirme sistemi Yİ-ÜFE’de herhangi bir etkiye sahip değilken TÜFE’de
önemli bir etkisi bulunmaktadır. Gerek vergi oranlarının yüksek olması ( yüzde
50-55 civarında) gerek ÖTV’nin maktu olması, üretici fiyatlarındaki
değişimlerin tüketici fiyatlarına yansımasını sınırlama imkânı tanımaktadır.
|
|
|
|
TÜFE ve Yİ-ÜFE
arasındaki farklılığın belirginleşmesinin bir diğer nedeni de, petrol ürünleri
üretici fiyatlarındaki artışların ÖTV’de yapılan düzenlemeler nedeniyle TÜFE’ye
yansıtılmasının sınırlandırılmaya çalışılmasıdır. 2018-2019 döneminde ÖTV düzenlemesi yapılmış,
döviz kurları ve ithal maliyetlerindeki artışların, yurtiçi petrol ürünleri
perakende fiyatlarına yansıtılması sınırlandırılmaya çalışılmıştır. Bu uygulama,
o tarihte Yİ-ÜFE ile TÜFE arasındaki farklılaşmanın artmasına katkıda
bulunmuştu. Günümüzde de benzer etki söz konusudur. Nitekim 2020 Kasım-2021
Mart döneminde Yİ-ÜFE’de yer alan petrol ürünleri fiyatlarında yüzde 46,5
oranında artış gerçekleşirken, TÜFE içinde yer alan, benzin, LPG ve mazot
ürünlerinin yer aldığı “Kişisel Ulaştırma araçlarının İşletimi” grubu fiyatlarındaki
ortalama artış yüzde 5,8 olmuştur (Grafik:3). Maktu ÖTV tutarları indirilerek
üretici fiyatlarındaki artışın tüketici fiyatlarına yansıtılması
sınırlandırılmıştır. Ayrıca, Enerji
Piyasası Düzenleme Kurulu (EPDK), 17 Mart 2021 tarihinde petrol ürünlerine tavan
fiyat uygulaması getirmiş bulunmaktadır.
TÜFE ve Yİ-ÜFE arasındaki eğilim
farklılıkları aylık ve yıllık verilerde aşırı oynaklık göstermektedir. İki
endeks arasındaki eğilim farklılığını gösteren en uygun veri yıllık ortalama
fiyat artışlarıdır (Bakınız Grafik:4). 2021 yılı Mart ayı itibariyle yıllık
ortalama fiyat artışı TÜFE’de yüzde 13,18, Yİ-ÜFE’de ise yüzde 17,04 olmuştur.
TÜFE’de yıllık ortalama enflasyonda sınırlı bir artış gözlenirken, Yİ-ÜFE’de
belirgin bir sıçrama yaşanmıştır. Zaman içinde Yİ-ÜFE yükselme eğilimini devam
ettirirken, TÜFE’ye yansımasının da ivme kazanması beklenmektedir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder