2022-2024 DÖNEMİ YENİ EKONOMİ MODELİNİN MALİYETİ

 

ORTA VADELİ PROGRAM: İKİ FARKLI POLİTİKA YAKLAŞIMI

(2022-2024 DÖNEMİNDE YENİ EKONOMİ MODELİNİN MALİYETİ)  

(Zafer YÜKSELER, 7 Eylül 2023)

Giriş:

Orta Vadeli Program (OVP) ve Orta Vadeli Mali Plan üç yıllık bir dönem için hazırlanmakta ve program döneminde uygulanacak ekonomi politikaları ve bütçelerine ilişkin ilkeleri ve ekonomik büyüklükleri kapsamaktadır. Orta vadeli Program, Strateji ve Bütçe Başkanlığı, Hazine ve Maliye Bakanlığı ve T.C. Merkez Bankası başta olmak üzere ekonomi yönetimini oluşturan tüm birimlerin ortak çalışması ile oluşturulmakta ve Cumhurbaşkanı tarafından onaylanıp kamuoyuna açıklanmaktadır.

Orta vadeli programlar genelde makroekonomik performansta iyileşme sağlamayı amaçlayan ve geleneksel politikaları esas alan bir yöntemle hazırlanmaktadır. Uygulama sonuçları incelendiğinde başta enflasyon ve kur tahminleri olmak üzere hedeflerden sapma söz konusu olmakta, ancak ekonomi politikalarında radikal değişiklik gözlenmemektedir. 2022-2024 dönemi Orta Vadeli Programı da geleneksel politikalara göre hazırlanmış, ancak uygulama aşamasında radikal politika değişimi gözlenmiştir. Bu çalışmada “Yeni Ekonomi Modeli” olarak adlandırılan radikal değişimin 2022-2024 dönemine etkisini değerlendirmek için OVP(2022) ve OVP(2024)’ün 2022-2024 dönemi verileri karşılaştırılacaktır.  

Makroekonomik Performans Karşılaştırması:

2022-2024 Dönemi Orta Vadeli Programı, 5 Eylül 2021 tarihli Resmi Gazetede Cumhurbaşkanlığı Kararı olarak yayınlanmıştır. 2022-2024 dönemini kapsayan bu OVP’de, iktidar tarafından bugüne kadar uygulanan standart politikalar esas alınmış ve ekonomik büyüklüklerde iyileşmeler sağlanması benimsenmiştir. Bu çerçevede, GSYH büyümesi yüzde 5 civarında hedeflenirken, cari işlemler dengesi açığı ile bütçe açığının GSMH’ya oranının gerileyeceği, işsizliğin azalacağı ve TÜFE yıl sonu enflasyonunun 2022 yılında yüzde 9,8, 2024 yılında ise yüzde 7,6’ya ineceği tahmin edilmiştir. Ortalama dolar kuru tahmini 2022 yılı için 9,27 lira, 2024 yılı içinde 10,27 liradır.

T.C. Merkez Bankası 24 Eylül 2021 tarihinde, enflasyon oranı yükselirken, politika faiz oranında indirim yapmıştır. Bu tarihten itibaren politika faiz kararı ile enflasyon ilişkisi tamamen kopartılmıştır. T.C. Merkez Bankası Ekim, Kasım ve Aralık aylarında da faiz indirim sürecini devam ettirmiş, döviz kurlarında hızlı yükseliş gözlenmiştir. Ekonomi yönetimi ekonomi politikalarında strateji değişikliği yapıldığını ve “yüksek kur, düşük faiz politikasına” geçildiğini ileri sürmüştür. Ancak yeni ekonomi politikası stratejisi olan “düşük faiz-yüksek kur” politikasına ait hiçbir bilgi ve politika önerisi, 2022-2024 Dönemi Orta Vadeli Programı ve 2022 Yılı Bütçesinde yer almamaktadır. Diğer bir ifade ile hiçbir ön hazırlık yapılmadan radikal politika değişikliğine gidilmiş ve irrasyonel politika ve uygulamalar iki yıla yakın bir süre devam ettirilmiştir. Seçim sonrası oluşan yeni ekonomi yönetimi ve yeni Hazine ve Maliye Bakanı irrasyonel politikaların terk edileceğini, rasyonel politikalara geçileceğini açıklamıştır.

2021 Ekim-2023 Haziran dönemi arasında uygulanan “Yeni Ekonomi Modeli”, T.C. Merkez Bankasının tekrar faiz politikasını kullanmaya başlaması ve yeni Hazine ve Maliye Bakanının açıklamaları ile yürürlükten kaldırılmış bulunmaktadır. Yeni ekonomi yönetimi tarafından hazırlanan 2024-2026 Dönemi Orta Vadeli Programında yer alan tahminler ve politika önerileri geleneksel politikalara dönüldüğüne işaret etmektedir.

2022-2024 dönemindeki makroekonomik performansı ve irrasyonel politikaların temel ekonomik göstergelere etkisini, OVP(2022) ile OVP(2024) verilerini karşılaştırarak değerlendirebiliriz. OVP(2022)’de  geleneksel politikaların hakim olduğu bir yaklaşımla oluşturulan 2022-2024 hedefleri yer almaktadır. OVP(24)’te ise irrasyonel politika uygulamalarının ve yaklaşımın hakim olduğu 2021 Ekim-2023 Haziran dönemi uygulamalarının 2022-2024 dönemi ekonomik büyüklüklere etkisi yer almaktadır. OVP(22) ile OVP(24)’ün 2022-2024 dönemine ilişkin ortalama büyüme, enflasyon, istihdam, iç ve dış denge verileri karşılaştırıldığında irrasyonel politikaların ekonomik maliyetlerini değerlendirmek mümkün olacaktır.

2022-2024 Dönemine ilişkin Tablo:1’de yer alan verileri , 5 temel makroekonomik gösterge kapsamında karşılaştırabiliriz;

1.Büyüme: OVP(22)’de 2022-2024 döneminde ortalama GSYH büyüme hızının yüzde 5,3 olması öngörülmüştür. OVP(24) ise aynı dönemde GSYH büyümesinin yüzde 4,6 olacağı tahmin edilmektedir. GSYH büyüme hızı yavaşlarken, özel tüketim harcamalarındaki artış yüzde 4,6’dan yüzde 10,7’ye yükselmekte, sabit sermaye yatırımları büyüme hızı ise yüzde 6,3’ten yüzde 3,5’e düşmektedir. Enflasyonun etkisiyle mal ve hizmet talebinin yükselmesi sonucunda tüketim harcamalarına dayalı bir büyüme yapısı oluşmuştur.

2.Enflasyon: Geleneksel politikaların uygulanmasının hedeflendiği OVP(22)’de, 2022-2024 döneminde TÜFE enflasyon hedefi yüzde 8,5 olarak belirlenmişti. İrrasyonel politikalar enflasyonda sıçrama yaratmış ve TÜFE enflasyonunun 2022-2023 döneminde yüzde 65’e yükselmesine neden olmuştur. 2024 yılında enflasyonun yüzde 33’e gerilemesi öngörülmekte ve dönem ortalama enflasyonunun yüzde 54,1 olması beklenmektedir. Enflasyondaki sıçrama büyük ölçüde döviz kurlarındaki artıştan kaynaklanmıştır. OVP(22)’de 9,77 lira olan ortalama dolar kuru, OVP(24)’te 25,74 liraya yükselmektedir. Uluslararası piyasalarda, Ukrayna-Rusya savaşı nedeniyle enerji fiyatlarındaki yükselişte enflasyondaki artışta etkili olmuştur, ancak enflasyonist süreç kurdaki sıçrama ile tetiklenmiştir.

3.İstihdam: “Yeni Ekonomi Modelinin” tek olumlu etkisi istihdam üzerinde olmuş, 2022-2024 döneminde ortalama işsizlik oranı yüzde 11,4’ten yüzde 10,3’e gerilemiştir. Büyüme hızı ve yatırımların büyümesinde düşme olmasına karşın istihdam düzeyi “Yeni Ekonomi Modeli” uygulanan dönemde yaklaşık 600 bin kişi artmıştır.    

4.Dış Denge: “Düşük Faiz-Yüksek Kur” politikasının temel amacının cari işlemler dengesi açığının daraltılması olduğu sık, sık açıklanmasına karşın cari açıkta artış gözlenmiştir. Geleneksel politikaların hedeflendiği OVP(22), cari açık/GSYH oranı yüzde1,6 iken, bu oran “Yenı Ekonomi Modelinin” uygulandığı 2022-2023 yıllarında yüzde 5 civarında gerçekleşmiş, 2022-2024 döneminde ise yüzde 4,1 olması beklenmektedir. Enerji fiyatlarındaki artışın etkisiyle ithal faturasındaki artışta cari dengeyi olumsuz etkilemiştir.

5.İç Denge: Döviz kuru ve enflasyondaki sıçrama bütçe dengelerini oldukça olumsuz etkilemiştir. Son yirmi yılda ilk kez 2022 yılında ek bütçe çıkartılmıştır. 2022 yılında 1.080 milyar lira ek ödenek alınmıştır. Ek ödeneğin başlangıç ödeneklerine oranı yüzde 61,7 olmuştur. Enflasyondaki sıçrama kamunun maaş ve ücret politikasına da yansımıştır. Seçimlerde bu süreçte etkili olmuştur.Enflasyon hedefindeki sapma, maaş ve ücret artışları ile Deprem felaketinin yarattığı ödenek ihtiyacı, 2023 yılında da ek bütçe çıkartılmasına neden olmuştur. 2022-2024 döneminde OVP(22)’de yüzde 3,2 olan bütçe açığının GSYH’ya oranı, OVP(24)’te yüzde 4,6’ya yükselmiştir. Faiz dışı dengede açık ise yüzde 0,1’den yüzde 2,1’e çıkmıştır. Vergilerin faiz dışı harcamalara oranı yüzde 85,2’den yüzde 79’a gerilemiştir. Negatif reel faizlere rağmen, bütçenin faiz giderlerinin 283,9 milyar liradan 737 milyar liraya yükselmesi beklenmektedir. Ancak, faiz giderlerinin vergi gelirlerine oranı yüzde 19,6’dan yüzde 15,8’e gerilemektedir.

Sonuç:

Yeni Hazine ve Maliye Bakanı’nın ifade ettiği gibi irrasyonel politikaların terk edilmesi gerekmektedir. 2021 Krizi sonrasında, büyük fedakarlıklar sonucu elde edilen enflasyon ve kamu maliyesi alanındaki başarılar, bu irrasyonel politikalar ile tamamen kaybedilme noktasına gelmiş bulunmaktadır. OVP(24) ile tekrar geleneksel politikalara dönüşün işaretleri verilmekle birlikte, bu dönüşümün maliyetleri ve süresi de önemli bir belirsizlik taşımaktadır.

2010-2021 döneminde yukarıda saydığımız 5 temel göstergeden oluşan Makroekonomik Performans Endeksinin (MPE) ortalama değeri 96,6 olmuştur. OVP(22)’de 2022-2024 dönemi için belirlenen hedeflere göre hesaplanan MPE değeri de 96,9 iken, OVP(24)’te yer alan tahminlere MPE değeri 87,2’ye gerilemektedir. “Yeni Ekonomi Modeli” istihdam ve işsizlik oranı açısından geleneksel yaklaşımdan daha iyi bir performansa sahip bulunmaktadır. Ancak son yıllarda, genel işsizlik oranında iyileşme gözlenirken, geniş tanımlı işsizlik oranı olan “Atıl İşsizlik Oranında” yükselme söz konusudur.

Tablo:1-2022-2024 Dönemi OVP Verileri Karşılaştırması

		2022-2024 Ortalaması
		2022 OVP (05/09/2021)	2024 OVP (06/09/2023)
1.	GSYH Büyümesi (%)	5,3	4,6
2.	Özel Tüketim Büyümesi (%)	4,6	10,7
3.	Toplam Sabit Sermaye Yatırım Büyümesi (%)	6,3	3,5
4.	İstihdam Düzeyi (Bin Kişi)	31.035	31.611
5.	İşsizlik Oranı (%)	11,4	10,3
6.	İhracat (Milyar Dolar)	242,6	258,7
7.	İthalat (Milyar Dolar)	295,2	367,8
8.	Cari İşlemler Dengesi (Milyar Dolar)	-14,0	-41,9
9.	Cari İşlemler Dengesi/GSYH (%)	-1,6	-4,1
10.	Bütçe Dengesi (Milyar TL.)	-287,5	-1.475,9
11.	Bütçe Dengesi/GSYH (%)	-3,2	-4,6
12.	Faiz Giderleri (Milyar TL.)	283,9	737,0
13.	Faiz Dışı Bütçe Dengesi/GSYH (%)	-0,1	-2,1
14.	Vergi Gelirleri/Faiz Dışı Harcamalar (%)	85,2	79,0
15	Faiz Giderleri/Vergi Gelirleri (%)	19,6	15,8
16.	GSYH Deflatörü (%)	9,9	71,3
17.	TÜFE Yıl Sonu (%)	8,5	54,1
18.	Ortalama Dolar Kuru (TL./$)	9,77	25,74