2023 Haziran- Üretici ve Tüketici Enflasyonu

 

2023 HAZİRAN AYI-ÜRETİCİ VE TÜKETİCİ ENFLASYONU

 (Zafer YÜKSELER, 5 Temmuz 2023)

            2023 Haziran ayında TÜFE yüzde 3,92, Yİ-ÜFE yüzde 6,50 oranında yükselmiştir. Baz etkisi nedeniyle, yıllık Yİ-ÜFE enflasyonu yüzde 40,42’ye, TÜFE enflasyonu da yüzde 38,21’e gerilemiştir. Yİ-ÜFE ve TÜFE yıllık enflasyon oranları arasındaki farklılaşma devam etmekle birlikte son iki ayda, döviz kurundaki istikrar ve enerji fiyatlarındaki düşüşün etkisiyle, belirgin bir azalış göstermiştir. Döviz kurları, enerji fiyatları ve ham madde fiyatlarındaki değişim üretici fiyatlarını hızlı etkilerken, tüketici fiyatlarına yansımaları vergi ve fiyat kontrolleri nedeniyle kısmen sınırlandırılabilmektedir. Yİ-ÜFE içindeki ara malları ve sermaye malları fiyatlarındaki değişimlerin tüketici fiyatlarına doğrudan etkisi söz konusu olmamakta, gıda-içecek-giyimin yer aldığı dayanıksız mallar ile dayanıklı ve enerji fiyatlarındaki değişimler TÜFE enflasyonu açısından önem taşımaktadır.

Yİ-ÜFE ile TÜFE’deki fiyat artışlarını farklılaştıran unsurları şu şekilde sıralayabiliriz;

·         Kiracı Tarafından Ödenen Gerçek Kira: TÜFE’de yüzde 4,53 ağırlığa sahip olan bu grubun Yİ-ÜFE ile bir ilgisi bulunmamaktadır. Bilindiği gibi mevcut kiracılar için azami kira artışı, yıllık ortalama TÜFE enflasyonu ile yasal olarak sınırlandırılmıştı. Son yasal düzenleme ile de konut kira artışı 1 Temmuz 2023 tarihine kadar yüzde 25 olarak belirlenmiştir. Mayıs’ta yüzde 5,15 artan kiralar haziran ayında da yüzde 5,80 yükselmiştir. Yıllık kira enflasyonu ise yüzde 75,91’e çıkmıştır. Enflasyonun yanı sıra konut fiyatlarındaki aşırı yükselişin etkilediği kiralar, deprem felaketinden de olumsuz etkilenmiştir. Toplumda kiralara ve aidatlara ilişkin şikâyetlerin uzun süredir artarak devam etmesi, mevcut TÜFE enflasyonuna güveni de zayıflatmaktadır.

·         Enerji Fiyatları: Elektrik, gaz, su ve yakıtlardan oluşan enerji grubunun TÜFE içindeki ağırlığı yüzde 12,69’dan, yüzde 14,35’e yükselmiştir. TÜFE içinde “Yönetilen-Yönlendirilen Fiyatların” büyük bir kısmı bu grupta yer almakta ve enerji fiyatları vergi ve kamu müdahalesi ile kontrol edilmektedir. Yİ-ÜFE enerji grubunda haziran ayına kadar düşüş gösteren fiyatlar, 2023 haziran ayında yüzde 12,67 oranında artmış ve yıllık artış yüzde 10,26 olarak gerçekleşmiştir. Mayıs ayında doğalgaz faturalarının devletçe karşılanması nedeniyle, TÜİK doğalgaz için “sıfır fiyat” yöntemini uygulamıştır. Haziran ayından itibaren bir yıl boyunca 25 sm3 lük doğalgazın konutlara ücretsiz verilmesi ve TÜİK’in sabit ağırlık uygulamasından vazgeçmesi nedeniyle, doğalgaz fiyatlarında yıllık bazda yüzde 100 gerileme gözlenmektedir. Haziran ayında elektrik fiyatları sabit kalmış, akaryakıt fiyatları ise yüzde 11,32 oranında yükselmiştir. Böylece haziran ayında enerji fiyatları yüzde 4,23 oranında yükselmiştir. Yıllık enerji fiyat artışı haziran ayında Yİ-ÜFE’de yüzde 10,26 olurken, TÜFE’de enerji fiyatları yüzde 16,52 gerilemiştir. Uluslararası fiyatlardaki artışın yanı sıra 2021 Eylül ayı sonrasında döviz kurlarındaki yükseliş, 2022 yılında yurtiçinde enerji fiyatlarının aşırı yükselmesine neden olmuştu. Ancak son aylarda enerji fiyatlarındaki gerileme ve seçim sürecinde uygulamaya konulan konutlara ücretsiz doğalgaz verilmesi, TÜFE enerji grubunda enflasyonun düşmesine katkıda bulunmuştur. Bu gelişmede, “TÜİK’in mayıs ayında sıfır fiyat uygulaması ve haziran ayında doğalgazla ilgili sabit ağırlık uygulamasından vazgeçmesi” önemli bir etkiye sahiptir.

·         Gıda Fiyatları: Son dönemlerde, TÜFE-işlenmiş gıda fiyatlarındaki yıllık artış, Yİ-ÜFE gıda ve içecek fiyat artışlarının önemli ölçüde altında kalmıştır. Haziran ayında TÜFE-işlenmiş gıda fiyatlarındaki yıllık artış yüzde 43,36 iken, bu oran Yİ-ÜFE-gıda ve içecekler grubunda yüzde 60,35 olmuştur. Aylık artış ise Yİ-ÜFE’de yüzde 2,44, TÜFE’de yüzde 1,85’tir.

·         Diğer Mal ve Hizmet Fiyatları: TÜFE’de haziran ayında bu ürünlerin fiyatlarında, aylık yüzde 4,10, yıllık yüzde 42,07 artış olmuştur. Bu ürünler tarım ve hizmet üretici fiyatlarından ve giyim eşyası fiyatlarından etkilenmektedir. Özellikle giyim eşyası fiyat artışının TÜFE’de oldukça düşük olduğu görülmektedir. Yİ-ÜFE giyim eşyası fiyatları yıllık artışı yüzde 53,57 iken, bu artış TÜFE’de yüzde 21’dir.

Kira ve enerji fiyatlarına ilişkin hükümet politikaları, tarım ve hizmet üretici fiyatlarındaki gelişmeler Yİ-ÜFE ve TÜFE üzerinde belirleyici bir etkiye sahiptir. Tüm bu unsurları dikkate alarak “Bileşik Üretici Fiyatları Endeksi” (Potansiyel TÜFE) oluşturulmuştur[1].. Tarım ve Hizmet üretici fiyatlarının geç açıklanması nedeniyle, şu an için Bileşik ÜFE’nin mayıs ayı verisi bulunmaktadır. Bu endekse göre mayıs ayında yıllık enflasyon yüzde 49,13’tür. Haziran ayında bu artışın yüzde 45’e gerileyeceği tahmin edilmektedir. 2022 yılında Bileşik ÜFE ile TÜFE arasında gözlenen büyük farklılaşma, son aylarda azalma eğilimi göstermektedir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1] Zafer YÜKSELER, “Bileşik Üretici Fiyatları Endeksi”, https://zaferyukseler.blogspot.com