2024 Mart-Uluslararası Yatırım Pozisyonu ve Ödemeler Dengesi

 

ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (UYP) VE ÖDEMELER DENGESİ

(Zafer YÜKSELER, 20 Mayıs 2024)

 

2023 yılı aralık ayında 284,7 milyar dolar olan Net UYP açığı, 2024 yılı mart ayında 317,6 milyar dolara yükselmiştir. Bu dönemde varlıklar 12,3 milyar dolar azalmış, yükümlülükler ise 20,6 milyar dolar artmıştır. Varlıklar kısmındaki azalış resmi rezervlerdeki 17,8 milyar dolarlık düşüşten kaynaklanmış, mevduatlar ise 3,6 milyar dolar artmıştır. Yükümlülükler kısmındaki artışın 17,4 milyar doları doğrudan yatırımlar, 6,9 milyar doları portföy yatırımlarındaki artıştan kaynaklanmıştır. Yükümlülükler kısmındaki krediler 1,5 milyar dolar, ticari krediler 1,9 milyar dolar, bankalardaki YP mevduatlar ise 1,4 milyar dolar azalmıştır. 

ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (Milyon ABD doları)

	2023 Aralık (1)	2024 Mart (2)	Fark   (2-1)	Farkın Kaynakları
				Ödemeler Denge. Akımı 2024 Oc.-Mr.	Değerleme-Kur ve Parite Farkları
NET UYP (1-2)	-284.743	-317.631	-32.888	-26.961	-5.927
1.Varlıklar	329.302	317.041	-12.261	-10.109	-2.152
Doğrudan Yatırımlar	61.943	63.134	1.191	1.191	0
Portföy Yatırımları	2.947	3.572	625	4.252	-3.627
Ticari Krediler	50.556	50.510	-46	934	-980
Krediler	5.385	5.474	89	182	-93
Mevduat	63.822	67.390	3.568	6.049	-2.481
Bankalar-YP	39.775	41.779	2.004	3.698	-1.694
Diğer Varlıklar	3.765	3.842	77	1	76
Rezerv Varlıklar	140.884	123.119	-17.765	-22.718	4.943
2.Yükümlülükler	614.045	634.672	20.627	16.852	3.775
Doğrudan Yatırımlar	158.497	175.888	17.391	1.478	15.913
Portföy Yatırımları	95.935	102.817	6.882	9.529	-2.647
Ticari Krediler	57.387	55.468	-1.919	-871	-1.048
Krediler	188.318	186.790	-1.528	2.106	-3.634
Mevduat	106.599	106.525	-74	4.600	-4.674
TCMB	46.360	45.918	-442	63	-505
Bankalar-YP	43.208	41.831	-1.377	2.648	-4.025
Diğ.Yüküm. + SDR	7.309	7.184	-125	10	-135
ULUSLARARASI REZERV	180.659	164.898	-15.761	-19.020	3.259
TCMB	140.884	123.119	-17.765	-22.718	4.953
Bankalar	39.775	41.779	2.004	3.698	-1.694

Kaynak: TCMB.

UYP stok değerleri, finansal varlık ve yükümlülüklere ilişkin ödemeler dengesi akım girişlerinden, farklı para birimlerinin dolara karşı değerlerindeki değişimden, Türk lirasının dolar karşısındaki değerinden, hisse senetleri, DİBS ve altın fiyatlarındaki değişimden etkilenmektedir. Stok veriler incelendiğinde, en belirgin değişimin, doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları, rezerv ve mevduat kalemlerinde olduğu görülmektedir.

2024 yılı ocak-mart dönemi ödemeler dengesi akımları incelendiğinde, doğrudan yatırımlarda 1,2 milyar dolar, portföy yatırımlarında 4,3 milyar dolar, mevduatta 6 milyar dolar, krediler toplamında ise 1,1 milyar dolar artış olmuş, ancak rezerv varlıklardaki 22,7 milyar dolar azalışın etkisiyle toplam varlıklar 10,1 milyar dolar gerilemiştir. Yükümlülükler kısmında doğrudan yatırımlar 1,5 milyar dolar, portföy yatırımları 9,5 milyar dolar, mevduat 4,6 milyar dolar artışın etkisiyle toplam yükümlülüklerdeki artış 16,9 milyar dolar olmuştur. Sonuç olarak 2024 ocak-mart döneminde ödemeler dengesi finans hesabından 27 milyar dolar giriş olmuş ve net yükümlülüğümüz de aynı tutarda artmıştır.

2024 yılı mart ayı itibariyle, değerleme-kur ve parite farkları etkisi, varlıkları 2,2 milyar dolar azaltırken, yükümlülükleri 3,8 milyar dolar artırmıştır. Böylece değerleme-kur ve parite etkisi Net UYP’yi 5,9 milyar dolar artırıcı etkide bulunmuştur. 2024 ocak-mart döneminde doğrudan ve portföy yatırımları ile mevduat ve kredilere ilişkin değerleme varlık ve yükümlülükleri önemli ölçüde etkilemiştir. Değerleme ve parite etkisi resmi rezervleri 5 milyar dolar artırırken, banka rezervlerini 1,7 milyar dolar azaltmış ve toplam uluslararası rezervleri 3,3 milyar dolar yükseltmiştir. Değerleme-parite ve kur etkisi büyük ölçüde diğer sektörlerin net pozisyonunun da etkili olmuştur.

Aşağıdaki Grafik:1’de Net UYP verisi yanı sıra, değerleme-kur-parite etkisinden daha az etkilenen, doğrudan yatırımlar ve hisse senetleri hariç Net UYP ile uluslararası rezervler verisi de yer almaktadır. 2022 yılı aralık ayında -138,6 milyar dolar olan doğrudan yatırımlar ve hisse senedi hariç net UYP 2023 aralık ayında -159,9 milyar dolar, 2024 mart ayında ise -172,3 milyar dolar olmuştur. 2022 yılı sonunda 166,4 milyar dolar olan toplam uluslararası rezervler, 2023 aralık ayında 180,7 milyar dolara yükselmiş, 2024 şubat ayında ise 164,9 milyar dolara gerilemiştir.

TCMB Net Yatırım Pozisyonu fazlası 2022 yılında 90,3 milyar dolar iken, 2023 yılı sonunda 88,8 milyar dolara, 2024 mart ayında da 71,6 milyar dolara gerilemiştir. Bankaların 2022 yılı sonunda 71,8 milyar dolar olan pozisyon açığı 2023 yılı sonunda 86,2 milyar dolara, 2024 mart ayında ise 86,7 milyar dolara yükselmiştir. 2022 yılında 267,6 milyar dolar olan diğer sektörlerin pozisyon açığı 2023 yılı sonunda 217,7 milyar dolara gerilemiş, 2024 mart ayında ise 233 milyar dolara yükselmiştir. Genel hükümet net pozisyon açığı ise 2024 mart ayında 69,6 milyar dolar olmuştur (Grafik:2). Diğer sektörlerin net yatırım pozisyonu, özellikle doğrudan yatırımlara ilişkin değerlemeden büyük ölçüde etkilenmektedir.