ÖZEL TÜKETİM HARCALARI DEFLATÖRÜ VE TÜFE

 

ÖZEL TÜKETİM HARCAMALARI DEFLATÖRÜ

İLE TÜFE ENFLASYONU ARASINDAKİ UYUMSUZLUK

(Zafer YÜKSELER, 17 Eylül 2025)

TÜİK, 1 Eylül 2025 tarihinde Ulusal Hesaplara ilişkin ana revizyon sonuçları ile 2023 yılı Arz-Kullanım Tablosunu  kamuoyuna açıklamış; üretim, harcama ve gelir yönünden GSYH hesaplarının tümünü revize etmiştir. Bu kapsamda, TÜİK metodolojik değişiklikler yanı sıra yeni veya güncellenmiş veri kaynaklarının sisteme dahil edildiğini ve istatistiki iyileştirmelerin yapıldığını belirtmiştir[1]. TÜİK tarafından cari fiyatlarla açıklanan GSYH ve harcama bileşenleri; gerçek değişimlerle birlikte fiyat hareketlerini de kapsamaktadır. Gerçek değişimlerin elde edilebilmesi için fiyat değişikliklerinden gelen etkinin giderilmesi gerekmektedir. TÜİK, zincirlenmiş hacim endeksleriyle elde ettiği GSYH ve harcama bileşenleri ile, fiyat etkisini  yok ederek; belli bir dönemde gerçek değişimleri de ölçmektedir.

2023 yılı eski ve yeni seriler karşılaştırıldığında GSYH’da yapılan revizenin yüzde 2,06 ile oldukça sınırlı olduğu görülmektedir. Ancak,  “Amaca Yönelik Bireysel Tüketim Harcamaları Sınıflaması (COICOP)” göre, özel nihai tüketim harcamaları ve bazı alt bileşenlerinde yapılan revizeler önemli boyutlara ulaşmaktadır. Özel nihai tüketim harcamaları, yerleşik ve yerleşik olmayan hane halklarının tüketimlerinden oluşmaktadır. Cari fiyatlarla toplam özel nihai tüketim harcamalarında ve alt harcama gruplarında önemli revizyon yapılmıştır. Aynı zamanda 2009=100 bazlı zincirleme hacim endeksleri de revize edilmiştir. 2023 yılında, eski seriye göre, cari fiyatlarla toplam özel nihai tüketim harcamaları yüzde 6,4, hacim endeksi ise yüzde 6,7 oranında aşağı yönlü revize edilmiştir (Tablo:1).

Tablo:1-Özel Nihai Tüketim Harcamalarına İlişkin Revizyonlar

	Cari Fiyatlarla Revize Oranı (%,Yeni/Eski Seri)				2009=100 Hacim Endeksi Revize Oranı (%, Yeni/Eski Seri)				2020-2023 Dönemi Ort.Revize (%)
	2020	2021	2022	2023	2020	2021	2022	2023	Cari Fiy.	Hacim E.
1.Gıda ve Alkolsüz İçecek	-2,3	-1,8	-9,4	-6,9	-7,1	-5,9	-11,3	-10,0	-6,5	-8,7
2.Alkollü İçecek,Tütün	-15,9	-11,1	0,6	0,6	-2,9	2,8	14,0	11,3	-3,2	6,8
3.Giyim ve Ayakkabı	3,1	5,2	11,6	10,6	6,1	2,1	-5,3	-8,7	9,6	-2,9
4.Konut,Su,Elektrik,Gaz	9,7	9,7	5,3	9,9	1,2	1,3	-0,2	0,3	8,5	0,6
5.Mobilyalar	-11,6	-8,3	-9,9	-7,8	-1,6	1,4	0,5	0,5	-8,9	0,3
6.Sağlık	44,7	21,4	7,6	-7,1	32,0	18,1	4,1	-8,8	5,4	7,8
7.Ulaştırma	-17,4	-10,2	-8,0	-12,8	-5,3	1,3	1,5	-4,2	-11,5	-1,7
8.Bilgi ve İletişim	21,3	18,8	53,5	31,9	-2,3	-3,1	16,0	14,3	34,0	7,2
9.Eğlence,Spor ve Kültür	-14,8	-19,2	-23,5	-30,9	4,8	0,4	-3,9	-13,1	-26,2	-5,4
10.Eğitim	-4,8	-14,5	-19,9	-16,3	-1,6	-8,3	-13,1	-12,7	-15,7	-9,7
11.Lokanta ve Konaklama	9,5	-1,3	2,2	-8,1	4,1	-4,6	-6,3	-10,3	-4,6	-5,5
12.Diğerleri Mal ve Hiz.	-15,7	-8,2	-3,7	-11,5	-12,6	-5,5	-1,5	-11,5	-9,2	-7,6
ÖZEL NİHAİ TÜKETİM	-3,0	-2,7	-4,1	-6,4	-2,0	-1,8	-3,5	-6,7	-5,0	-3,8

Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.

2020-2023 döneminde yapılan revizyonda, cari fiyatlarla özel nihai tüketim harcamalarının ortalama yüzde 5 oranında aşağı doğru revize edildiği görülmektedir. Bu dönemde cari fiyatlarla özel tüketim harcamaları; eğlence-spor-kültür (%-26,2), eğitim (%-15,7), ulaştırma (%-11,5), diğer mal ve hizmetler (%-9,2), mobilya (%-8,9), gıda-içecek (%-6,5), lokanta-konaklama (%-4,6) ve alkollü içecek-tütün (%-3,2) oranında aşağı yönlü revize edilmiştir.Revize sonucu cari fiyatlarla harcamaların arttığı gruplar ise; bilgi-İletişim (%34), giyim-ayakkabı (%9,6), konut (%8,5) ve sağlık (%5,4) sektörleridir.

                2020-2023 döneminde, özel nihai tüketim harcamaları hacim endeksi de ortalama yüzde 3,8 oranında aşağı doğru revize edilmiştir. 2020-2023 döneminde özel nihai tüketim harcamalarının hacim endeksleri ise; eğitim (%-9,7), gıda-içecek (%-8,7), diğer mal ve hizmetler (%-7,6), lokanta-konaklama (%-5,5), eğlence-spor-kültür (%-5,4), giyim-ayakkabı (%-2,9), ulaştırma (%-1,7) harcama gruplarında aşağı yönlü revize edilmiştir. Hacim endeksleri yukarı yönlü revize edilen gruplar ise; sağlık (%7,8), bilgi-iletişim (%7,2), alkollü içecek-tütün (%6,8), konut (%0,6) ve mobilya (%0,3) sektörleridir.

                Özel nihai tüketim harcamalarında yapılan bu revizeler sonucunda, harcama gruplarının tüketim harcaması içindeki payları da değişmiştir. 2020-2023 döneminde giyim-ayakkabı, konut ve bilgi-iletişim gruplarının payı belirgin ölçüde yükselirken, ulaştırma, eğlence-spor-kültür ve mobilya grubunun paylarında düşüş gözlenmiştir.

TÜİK, dönemsel GSYH serisinde “Dayanıklılık Türlerine Göre Hanehalkı Tüketim Harcamalarını” açıklamaktadır (dayanıklı, yarı dayanıklı, dayanıksız mallar ve hizmetler). Yıllık serilerde ise, Tüketici Fiyat Endeksi ile uyumlu “Amaca Yönelik Bireysel Tüketim Harcamaları Sınıflaması (COICOP)” kullanılmaktadır. Bu notta, “Amaca Yönelik Bireysel Tüketim Harcamaları Sınıflaması (COICOP)”a  göre açıklanan özel nihai tüketim harcamaları “zımni fiyat deflatörleri” ile TÜFE yıllık ortalama enflasyon oranları karşılaştırılacaktır. Zımni (implicit) terimi, bu deflatörün, fiyatlar ve harcama miktarlarındaki değişimleri birlikte ele alarak dolaylı yoldan hesaplandığını vurgulamaktadır. TÜİK cari fiyatlarla özel nihai tüketim harcaması değerlerini açıklamakta, ancak sabit fiyatlarla değer açıklamamaktadır. Bu nedenle sabit fiyatlarla değişim için zincirleme hacim endeksindeki değişim kullanılmaktadır. Cari fiyatlarla özel nihai tüketim harcamasındaki (ÖTH) değişimin, sabit fiyatlarla olan değişime oranı ile zımni fiyat deflatöründeki yüzde değişim aşağıdaki formülle elde edilmektedir;

Zımni Fiyat Deflatörü (%) = (Cari Fiyatlarla ÖTH.değişimi/Sabit Fiyatlarla ÖTH değişimi)* 100-100

Özel nihai tüketim harcamalarının cari değerleri ve zincirleme hacim endekslerinde yapılan  revizeler sonucunda, harcamalara ilişkin zımni fiyat deflatörlerinde önemli bir değişim gözlenmiş, bazı sektörlerde deflatörler önemli ölçüde yükselmiştir. Özel nihai tüketim harcaması genelinde zımni fiyat deflatöründe sınırlı bir değişim olmuştur. Nitekim 2021-2023 döneminde ortalama özel nihai tüketim harcaması zımni fiyat deflatörü, yeni seride 0,8 puan artarak yüzde 55,6’dan, yüzde 56,4’e yükselmiştir (Tablo:2). Ancak alt gruplarda fark;  giyim-ayakkabı grubunda 12,1 puan, gıda-içecekler grubunda 7,2 puan, ulaştırma grubunda ise 2,5 puan olmuştur.

Tablo:2-Özel Nihai Tüketim Harcama Deflatörleri (%)

	ESKİ SERİ			YENİ SERİ			2021-2023 Ortalaması
	2021	2022	2023	2021	2022	2023	Eski	Yeni	Fark
1.Gıda ve Alkolsüz İçecek	25,9	104,9	67,9	49,7	100,4	70,0	66,2	73,4	7,2
2.Alkollü İçecek,Tütün	9,4	72,3	53,6	9,2	75,8	57,2	45,1	47,4	2,3
3.Giyim ve Ayakkabı	13,4	72,7	66,1	20,2	97,6	70,7	50,7	62,8	12,1
4.Konut,Su,Elektrik,Gaz	14,6	66,3	44,2	14,4	62,1	49,8	41,7	42,1	0,4
5.Mobilyalar	26,4	85,5	48,7	27,3	83,8	52,1	53,5	54,4	0,9
6.Sağlık	21,4	56,1	57,2	13,9	56,9	54,9	44,9	41,9	-3,0
7.Ulaştırma	31,0	103,2	69,7	33,2	107,5	70,5	67,9	70,4	2,5
8.Bilgi ve İletişim	13,4	43,2	63,3	12,0	54,6	42,3	40,0	36,3	-3,7
9.Eğlence,Spor ve Kültür	18,0	45,9	44,5	16,7	44,5	44,2	36,1	35,1	-1,0
10.Eğitim	13,5	39,2	69,9	9,3	37,6	76,7	40,8	41,2	0,4
11.Lokanta ve Konaklama	26,5	86,6	89,1	24,5	88,3	85,7	67,4	66,2	-1,2
12.Diğerleri Mal ve Hiz.	21,4	83,8	59,4	22,3	84,9	63,1	54,9	56,8	1,9
ÖZEL NİHAİ TÜKETİM	22,1	82,6	62,1	21,9	83,6	63,6	55,6	56,4	0,8
ZORUNLU HARCAMA (1-3-4-7)	23,3	92,8	63,9	33,4	93,5	66,0	60,0	64,3	4,3

Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.

                Gıda-içecek, giyim-ayakkabı, konut ve ulaştırma grubu harcamalarından oluşan zorunlu tüketim harcamalarına ilişkin zımni fiyat deflatörü yeni seride yüzde 60’tan yüzde 64,3’e yükselmiştir. Zorunlu tüketim harcamaları deflatörü ile özel nihai tüketim hrcamaları deflatörü arasındaki farkta 4,4 puandan 7,9 puana çıkmıştır. Diğer bir ifadeyle, düşük gelirli kesimlerin karşı karşıya  olduğu enflasyon oranının daha yüksek olduğu görülmüştür.

Aşağıdaki tabloda, 2003=100 bazlı Tüketici Fiyatları Endeksi ve alt harcama gruplarında yıllık ortalama enflasyon oranları yer almaktadır. 2021 yılında yüzde 19,6 olan yıllık ortalama enflasyon, 2022 yılında yüzde 72,3’e yükselmiş, 2023 yılında ise yüzde 53,9 olmuştur. Böylece, 2021-2023 döneminde ortalama TÜFE enflasyonu yüzde 48,6 olarak gerçekleşmiştir (4.sütun). Bu dönemde, eski özel nihai tüketim harcaması deflatörü ortalama yüzde 55,6, revize yeni özel nihai tüketim harcaması deflatörü ise yüzde 56,4 olarak gerçekleşmiştir. Zorunlu harcamalara ilişkin ortalama enflasyon 2021-2023 döneminde TÜFE’de yüzde 50,7 iken, bu oran eski seride yüzde 60, yeni seride yüzde 64,3 olarak hesaplanmaktadır (Tablo:3). Yeni seriye göre 2021-2023 döneminde ortalama enflasyonun, TÜFE enflasyonundan 7,8 puan daha yüksek olduğu görülmektedir. Zorunlu harcamalarla ilgili bu fark 13,6 puana yükselmektedir.

Tablo:3-TÜFE-Yıllık Ortalama Enflasyon  (%)

	TÜFE			2021-2023 Ortalaması			TÜFE İle Fark
					Tüketim Deflatörü		Tüketim Deflatö.
	2021	2022	2023	TÜFE	Eski	Yeni	Eski	Yeni
1.Gıda ve Alkolsüz İçecek	24,3	85,6	65,8	58,6	66,2	73,4	7,6	14,8
2.Alkollü İçecek,Tütün	4,8	67,7	52,8	41,7	45,1	47,4	3,3	5,7
3.Giyim ve Ayakkabı	8,3	31,5	27,7	22,5	50,7	62,8	28,2	40,3
4.Konut,Su,Elektrik,Gaz	17,7	69,4	33,5	40,2	41,7	42,1	1,5	1,9
5.Mobilyalar	25,1	80,2	55,1	53,5	53,5	54,4	0,0	0,9
6.Sağlık	18,4	47,8	74,5	46,9	44,9	41,9	-2,0	-5,0
7.Ulaştırma	26,6	99,9	50,9	59,1	67,9	70,4	8,8	11,3
8.Bilgi ve İletişim	6,5	23,9	42,0	24,2	40,0	36,3	15,8	12,1
9.Eğlence,Spor ve Kültür	12,8	51,2	50,8	38,2	36,1	35,1	-2,1	-3,1
10.Eğitim	11,8	30,3	60,1	34,1	40,8	41,2	6,7	7,1
11.Lokanta ve Konaklama	21,5	72,5	81,8	58,6	67,4	66,2	8,8	7,6
12.Diğerleri Mal ve Hiz.	19,5	63,0	53,8	45,4	54,8	56,8	9,4	11,4
TÜFE TOPLAM	19,6	72,3	53,9	48,6	55,6	56,4	7,0	7,8
ZORUNLU HARCAMA (1-3-4-7)	21,8	80,3	50,0	50,7	60,0	64,3	9,3	13,6

Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.

2021-2023 döneminde özel nihai tüketim harcamaları yeni deflatörü ile TÜFE enflasyonu arasındaki fark bazı harcama gruplarında şu şekildedir;

·         Giyim-ayakkabı grubunda tüketim deflatörü TÜFE’den 40,3 puan daha yüksektir,

·         Gıda-ve alkolsüz içecek grubunda tüketim deflatörüTÜFE’den 14,8 puan daha yüksektir,

·         Bilgi-iletişim grubunda tüketim deflatörü TÜFE’den 12,1 puan daha yüksektir,

·         Ulaştırma grubunda tüketim deflatörü TÜFE’den 11,3 puan daha yüksektir,

·         Alkollü içecek, eğitim,lokanta ve konaklama grubunda da tüketim deflatör TÜFE’den yüksektir,

·         Sağlık ve eğlence-spor-kültür gruplarında ise tüketim deflatörü TÜFE’den daha düşüktür.  

2022 ve 2023 yıllarında TÜFE ile ölçülen yıllık ortalama enflasyon ile özel nihai tüketim harcamaları deflatörü arasında yaklaşık 10 puan civarında bir fark çıkmıştır. Bu dönemde, özellikle 2022 yılında toplumda TÜFE enflasyonuna karşı bir güvensizlık ortaya çıkmıştır. Hanehalkı tüketimi içinde ağırlığı yüksek olan, özellikle gıda ve alkolsüz içecekler ile giyim-ayakkabı grubunda enflasyonun düşük ölçüldüğü ve açıklandığı inancı yaygınlık kazanmıştır. Ulusal hesaplarda kullanılan özel nihai tüketim harcamaları verileri ve bunlara ilişkin revizyon, kamuoyunda oluşan bu inancın doğru olduğunu göstermektedir.TÜİK’in “Ulusal Hesaplardaki Ana Revizyona” benzer bir revizyonu, Tüketici Fiyatları Endeksinde de yapması ve toplumda fiyat endekslerine karşı güveni tekrar oluşturması gerekmektedir.  

 

---

[1] TÜİK, Ulusal Hesaplar Sisteminde “Ana Revizyon” Kapsamında Yapılan Çalışmalar-Açıklama Metni, TÜİK Ulusal Hesaplar Daire Başkanlığı 01.09.2025.