TÜKETİCİ FİYAT ENDEKSİNE İLİŞKİN ÖNERİLER

 

 

TÜKETİCİ FİYAT ENDEKSİNE İLİŞKİN ÖNERİLER

(Zafer YÜKSELER, 12 Temmuz 2024)

 

1. Uzun yıllardan beri TÜFE genel endeksi yanı sıra, hanelerin sıklıkla tükettiği ürünlerin yer aldığı bir endeksin oluşturulması gerektiği konusunu dile getirmekteyim. Bu konuda, “Hızlı Tüketilen Ürünler Fiyat Endeksini (HTFE)” oluşturdum[1] ve 2012 yılından itibaren TÜİK’in ortalama madde fiyatlarını kullanarak HTFE aylık ve yıllık artışlarını 2022 Mayıs ayına kadar hesaplayıp, yayınladım. Her yıl TÜİK tarafından yapılan değişiklikler dikkate alınarak HTFE kapsamında yer alan maddelerin ağırlıkları ve çeşitleri gözden geçirilmekteydi. 2022 yılında TÜFE kapsamında yer alan 409 maddenin 143’ü HTFE kapsamında yer almaktaydı. Bu maddelerin TÜFE içindeki ağırlığı yüzde 55,3 idi.

                2. TÜİK’in ortalama madde fiyatlarını açıklamaktan vaz geçmesi üzerine 2022 Mayıs ayından itibaren “Yaşam Maliyeti Endeksi (YME)” açıklamaktayım[2]. TÜİK, 409 maddenin ortalama fiyatı yerine “COICOP 5’li düzeyde 144 madde grubu endeksini açıklamaya başlamıştır. 5’li madde grup endeksleri kullanılarak, hane halkı tarafından sıkça tüketilmeyen yarı dayanıklı, dayanıklı mallar ile bazı hizmetlerin TÜFE endeksinden dışlanarak “Yaşam Maliyeti Endeksi” hesaplanmaktadır. Yaşam Maliyeti Endeksinde yer alacak 5’li madde grupları belirlenirken şu hususlar dikkate alınmıştır;

· Seçilen maddelerin haneler tarafından her ay ve her yıl tüketilme özelliğinin yüksek olması.

· Temel ihtiyaç maddesi olma özelliğinin bulunması,

· Harcamanın geçmişte yapılan tasarruflar veya kredi kullanımı yerine, hanenin sürekli ve düzenli geliri ile finanse edilme olasılığının yüksek olması,

·Satın alınan mal ve hizmetin hane halkı tarafından yatırım harcaması niteliğinde sayılmaması hususları dikkate alınmıştır.

Yukarıda sayılan ilkeler çerçevesinde yaptığımız seçim sonucunda, TÜİK tarafından açıklanan 144 madde grubunun 86’sı “Yaşam Maliyeti Endeksi” kapsamına girerken, 58 grup bu kapsam dışında kalmıştır. 2024 yılı itibariyle 143 madde grubunun 86’sı Yaşam Maliyeti Endeksi-YME içinde yer almaktadır. YME kapsamında yer alan maddelerin TÜFE içindeki ağırlığı %69,4’tür.

3. Tüketici fiyatları endeksinin hesaplanabilmesi için, fiyatların takip edileceği seçilmiş bir mal ve hizmet sepetinin belirlenmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Hanelerin belirli bir dönemde yaptıkları tüketim harcamalarına konu olan mal ve hizmetlerinin neler olduğu “Hane Halkı Bütçe Anketi” ile belirlenmektedir. Bu mal ve hizmet sepeti, haneler, gelir grupları ve yerleşim yerleri itibariyle farklılık gösterebilmektedir. Ancak, belirlenen mal ve hizmet sepeti Türkiye ortalamasını yansıtmaktadır.  Farklı tüketim kalıplarına sahip haneler, seçilen mal ve hizmet sepetine göre hesaplanan TÜFE enflasyon oranlarına genelde kuşku ile yaklaşmakta ve enflasyon oranları kamuoyunda sıkça tartışılmaktadır. Hanelerin Türkiye genelinden farklı bir tüketim kalıbına sahip olmaları yanı sıra TÜFE mal ve hizmet sepetinde yer alan bazı mal ve hizmetlerin hanelerin aylık ve yıllık tüketimlerinde yer almaması da sorun yaratmaktadır. Tüketici Fiyatları Endeksindeki maddelerin tümü incelendiğinde, bazı mal ve hizmetlerin belirli bir hanenin günlük yaşamına konu olmadığı, aylık ve yıllık tüketim harcamaları ile ilişkisinin oldukça zayıf olduğu görülmektedir. Örneğin, otomobil, televizyon, bilgisayar, koltuk ve yemek odası takımı vb. gibi ürünlerin satın alımı veya konutun boya ve badanası, doğalgaz abonmanlığı gibi maddeler ilgili hanenin aylık veya yıllık tüketim harcamasına konu olmayan, ancak 3–5 yıllık bir dönemde hane halkı tüketimine konu olan ürünler olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca, bu tür tüketim mallarının satın alınmasında, ilgili hanenin düzenli gelirinden ziyade, geçmiş dönem tasarrufları ile borçlanmanın daha ağırlıklı bir finansman kaynağı olduğu düşünülmektedir.

4. Hanelerin aylık harcamaları ile daha yakın ilişkisi olan “Geçinme Endeksi” veya “Yaşam Maliyeti Endeksinin” TÜİK tarafından kamuoyuna açıklanmasında büyük yarar görülmektedir.

5. Geçmişte Tüketici Fiyatları endeksi kentsel ve kırsal kesim için ayrı ayrı hesaplanıp açıklanırdı. Fiyat endekslerine güvensizlik önemli ölçüde bu ayrılığın kalkmasından da kaynaklanmaktadır. Kira, ulaşım ve gıda harcamalarının fiyat düzeyleri ve kent ve kırsal kesimde tüketim harcamaları içindeki payları önemli bir farklılaşma göstermektedir. Bu nedenle, büyük şehir merkezlerinin kapsandığı “Kentsel Yerler Tüketici Fiyatları Endeksinin” oluşturulmasında büyük yarar görülmektedir.

6. TÜİK, TÜFE genel endeksi yanı sıra 6 adet “Özel Kapsamlı TÜFE Göstergesi” de açıklamaktadır. “Yaşam Maliyeti Endeksi” ve “Kentsel Yerler Tüketici Fiyat Endeksi” de özel kapsamlı endeksler olarak kamuoyuna açıklanabilir. Bu yeni endeksler ile hane halkının yaşadığı enflasyonist sürecin daha yakından incelenmesi imkanı  ortaya çıkacaktır. Para politikasının yürütülmesi ve enflasyondaki gelişmelere tepki verilmesi açısından farklı çekirdek enflasyon tanımlarının kullanılmasının gerekli ve yararlı olduğu düşünülmektedir. Ancak, enflasyon değerlendirmeleri yapılırken, hane halkının tüketim kalıplarından fazla uzaklaşılmaması ve hane halkının karşı karşıya olduğu enflasyonist sürecin de dikkate alınması yararlı olacaktır.Bu çerçevede, haneler tarafından sıkça tüketilen ve sürekli ve düzenli gelirleri ile finanse edilen mal ve hizmetlere ilişkin harcama gruplarının kapsandığı “Yaşam MaliyetiEndeksinin” hesaplanmasının yararlı olacağı düşünülmektedir.

7. Bu tür endekslerin açıklanması ile, TÜİK istatistiklerine ve enflasyon verilerine olan güvenin artması beklenmektedir. Hane halkının enflasyon algılaması yanı sıra hane halkı gelir seviyesine ilişkin daha gerçekçi değerlendirmeler yapılması imkânı da ortaya çıkacaktır.

 

 

 

 

 

 

---

[1] Zafer YÜKSELER, “Hızlı Tüketilen Ürünler Fiyat Endeksi”, Şubat 2012.

https://www.researchgate.net/publication/258840771_HIZLI_TUKETILEN_URUNLER_FIYAT_ENDEKSI_HTFE?

 

[2] Zafer YÜKSELER, “Yaşam Maliyeti Endeksi”, Haziran 2022.

https://www.researchgate.net/publication/361534178_YASAM_MALIYETI_ENDEKSI_YME