2008-2025 Mayıs-Firmaların Döviz Varlık ve Yükümlülükleri

 

FİRMALARIN DÖVİZ VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİNDEKİ GELİŞMELER

(Zafer YÜKSELER, 22 Temmuz 2025)

                TCMB verileri incelendiğinde, 2008 yılında 150 milyar dolar olan firmaların döviz yükümlülüklerinin 2017 yılında 327,2 milyar dolar ile zirve yaptığı görülmektedir. Aynı dönemde firmaların döviz varlıkları 66,6 milyar dolardan 126,3 milyar dolara yükselmiş, Net Döviz Pozisyon açıkları ise 83,3 milyar dolardan 200,9 milyar dolara çıkmıştır (Grafik:1). Bu dönemde döviz yükümlülüklerindeki artış, genelde yurtiçi finansal kuruluşlardan sağlanan döviz ve dövize endeksli kredilerdeki artıştan kaynaklanmıştır. Nitekim 2008 yılında 48,1 milyar dolar olan yurtiçinden sağlanan krediler tutarı, 2017 yılında 186 milyar dolara yükselmiştir. Bu artışta temel etken, 2009 yılında yapılan kambiyo rejimi değişikliği ile döviz kazancı olmayan firmalara da dövizle borçlanma imkanının getirilmesidir. Firmaların yurtdışından sağladıkları krediler ise 86,8 milyar dolardan 98,7 milyar dolara yükselmiştir.

                2017 sonrasında firmaların döviz yükümlülüklerinde belirgin bir düşüş trendi gözlenmiştir. 2017 yılında 327,2 milyar dolar olan toplam döviz yükümlülükleri, 2022 yılı sonunda 251,9 milyar dolara gerilemiştir. Bu gerilemenin tümü, TL kredi faizlerindeki düşüş nedeniyle, yurtiçindeki finansal kuruluşlardan sağlanan döviz kredilerindeki azalıştan kaynaklanmıştır. Nitekim yurtiçinden sağlanan krediler 186 milyar dolardan 111,8 milyar dolara gerilerken, yurtdışından sağlanan krediler 98 milyar dolar civarında kalmıştır. 2017 yılında 126,3 milyar dolar olan firmaların döviz varlıkları, 2022 yılı sonunda 174,7 milyar dolara yükselmiştir. Bu dönemde firmaların döviz mevduatları da 68 milyar dolardan 95,9 milyar dolara çıkmıştır. 2021 yılı sonunda uygulamaya konulan “Kur Korumalı Mevduat” hesapları firmaların yurt içi bankalardaki döviz mevduatları kapsamında gösterilmiştir. Bu nedenle, 2017 yılında firmaların yurt içi bankalardaki döviz mevduatları 63,4 milyar dolar iken, bu mevduat 2022 yılında 89 milyar dolara yükselmiştir.

                2023 yılı ortasında uygulanmaya başlanan “Rasyonel Politikalar” kapsamında faiz oranları yükseltilirken, kur korumalı mevduatın azaltılmasına yönelik düzenlemeler yapılmış, ekonomiye sermaye girişlerinin teşviki için çabalar yoğunlaşmıştır. Uygulamaya konulan politikaların etkisiyle, 2022 yılında 70,5 milyar dolar olan firmaların net pozisyon açığı 2024 yılında 143,9 milyar dolara, 2025 Mayıs ayında ise 176,2 milyar dolara yükselmiştir (TABLO:1). Kur korumalı mevduattaki düşüş nedeniyle, 2023 yılında 91,3 milyar dolar olan firmaların yurt içi bankalardaki döviz mevduatı 2025 Mayıs ayında 63,7 milyar dolara gerilemiştir.

TABLO:1-Finansal Kesim Dışındaki Firmaların Döviz varlık ve Yükümlülükleri (Milyon ABD Doları)

	2008	2017	2022	2023	2024	2025 Mayıs
TOPLAM VARLIKLAR	66.646	126.325	174.713	184.489	161.272	166.844
Yurt İçi İşlemler	27.301	63.379	89.291	91.555	59.823	67.017
Yurt Dışı İşlemler	39.345	62.946	85.422	92.934	101.449	102.827
TOPLAM YÜKÜMLÜLÜKLER	149.986	327.194	251.944	254.953	305.146	343.077
Yurt İçi İşlemler	48.072	186.007	111.777	110.330	150.898	168.915
Yurt Dışı İşlemler	101.914	141.187	140.167	144.623	154.249	174.162
NET DÖVİZ POZİSYONU	-83.340	-200.869	-77.231	-70.464	-143.874	-176.233
Yurt İçi İşlemler	-20.771	-122.628	-22.486	-18.775	-91.075	-104.233
Yurt Dışı İşlemler	-62.569	-78.241	-54.744	-51.689	-52.799	-71.335

KAYNAK: TCMB.

                Firmaların net döviz pozisyonunu yurtiçi ve yurtdışı finansal kuruluşlarla yapılan işlemlere göre ayrıştırdığımızda, net döviz pozisyonundaki dalgalanmaların büyük ölçüde yurt içi işlemlerden kaynaklandığı görülmektedir (Grafik:2).  Yurt içi-yurt dışı finansal kuruluşa ilişkin işlem tasnifi Tablo:2’deki ayrıma göre yapılmıştır. 2008 yılında 83,3 milyar dolar olan net döviz pozisyonu açığı, 2017 yılında 200,9 milyar dolara yükselmiştir. Bu dönemde yurtiçi finansal kuruluşlarla yapılan işlemlerden kaynaklanan net döviz pozisyonu açığı ise 20,8 milyar dolardan 122,6 milyar dolara yükselmiştir. Toplam net döviz pozisyonu açığı 2022 yılında 77,2 milyar dolara gerilerken, yurt içi finansal kuruluşlarla yapılan işlemlerden kaynaklanan pozisyon açığı da 22,4 milyar dolara gerilemiştir. 2025 Mayıs ayında firmaların toplam net döviz pozisyonu açığı 176,2 milyar dolara yükselirken, yurt içi işlemlerden kaynaklanan pozisyon açığı da 104,2 milyar dolara çıkmıştır.

TABLO:2- Firmaların Döviz Varlık ve Yükümlülüklerinin Yurt İçi-Yurt Dışı İşlem Tasnifi

VARLIKLAR
YURT İÇİ İŞLEMLER	YURT DIŞI İŞLEMLER
Yurt içi bankalardaki döviz mevduatı	Yurt dışı bankalardaki döviz mevduatı
Yurt içinde ihraç edilen döviz cinsi DİBS	Yurt dışında ihraç edilen döviz cinsi DİBS
	Yurt dışında portföy yatırımı
	İhracat alacakları
	Yurt dışında doğrudan sermaye yatırımı
	Türev varlıklar
YÜKÜMLÜLÜKLER
YURT İÇİ İŞLEMLER	YURT DIŞI İŞLEMLER
Yurt içinden sağlanan döviz ve dövize endeksli krediler	Yurt dışında sağlanan krediler
	İthalat borçları
	Türev yükümlülükler