2024 Temmuz- Uluslararası Yatırım Pozisyonu ve Ödemeler Dengesi

 

ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (UYP) VE ÖDEMELER DENGESİ

(Zafer YÜKSELER, 19 Eylül 2024)

2023 yılı aralık ayında 316,2 milyar dolar olan Net UYP açığı, 2024 yılı temmuz ayında 357,7 milyar dolara yükselmiştir. Bu dönemde varlıklar 16,1 milyar dolar, yükümlülükler ise 57,6 milyar dolar artmıştır. Varlıklardaki artış resmi rezervler, mevduat ve doğrudan yatırımlardan kaynaklanmıştır. Yükümlülüklerdeki artışın 29,4 milyar doları doğrudan yatırımlar, 27,9 milyar doları portföy yatırımlarından gelmiş, TCMB’deki mevduat 7,7 milyar dolar azalmıştır. 2023 yılında 156,1 milyar dolar olan yabancıların portföy stoku, 2024 temmuz ayında 188 milyar dolara yükselmiştir. 

ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (Milyon ABD doları)

	2023 Aralık (1)	2024 Temmuz (2)	Fark   (2-1)	Farkın Kaynakları
				Ödemeler Denge. Akımı 2024 O.-Tem.	Değerleme-Kur ve Parite Farkları
NET UYP (1-2)	-316.229	-357.727	-41.498	-22.121	-19.377
1.Varlıklar	332.710	348.815	16.105	22.282	-6.177
Doğrudan Yatırımlar	64.584	67.819	3.235	3.234	1
Portföy Yatırımları	2.947	4.053	1.106	9.202	-8.096
Ticari Krediler	51.447	51.754	307	1.324	-1.017
Krediler	5.385	5.550	165	334	-169
Mevduat	63.698	67.915	4.217	9.074	-4.857
Bankalar-YP	39.692	40.904	1.212	4.888	-3.676
Diğer Varlıklar	3.765	3.874	109	23	86
Rezerv Varlıklar	140.884	147.850	6.966	-909	7.875
2.Yükümlülükler	648.939	706.542	57.603	44.403	13.200
Doğrudan Yatırımlar	192.612	222.026	29.414	5.897	23.517
Portföy Yatırımları	95.901	123.783	27.882	25.093	2.789
Ticari Krediler	58.313	57.373	-940	-858	-82
Krediler	188.205	193.324	5.119	13.504	-8.385
Mevduat	106.599	102.248	-3.751	717	-4.468
TCMB	46.360	38.674	-7.686	-7.710	24
Bankalar-YP	43.208	40.936	-2.272	4.311	-6.583
Diğ.Yüküm. + SDR	7.309	7.188	-121	50	-171
ULUSLARARASI REZERV	180.576	188.754	8.178	3.979	4.199
TCMB	140.884	147.850	6.966	-909	7.875
Bankalar	39.692	40.904	1.212	4.888	-3.676
Y.Dışı Yerleşik Portföyü	156.140	187.957	31.817	33.520	-1.703
Hisse Senedi	29.536	39.460	9.924	-1.271	11.195
Borç Senedi	66.365	84.323	17.958	26.364	-8.406
Mevduat	60.239	64.174	3.935	8.427	-4.492

Kaynak: TCMB. 2023 verileri revize edilmiştir.

UYP stok değerleri, finansal varlık ve yükümlülüklere ilişkin ödemeler dengesi akım girişlerinden, farklı para birimlerinin dolara karşı değerlerindeki değişimden, Türk lirasının dolar karşısındaki değerinden, hisse senetleri, DİBS ve altın fiyatlarındaki değişimden etkilenmektedir. Stok veriler incelendiğinde, en belirgin değişimin, doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları, rezerv ve mevduat kalemlerinde olduğu görülmektedir.

2024 yılı ocak-temmuz dönemi ödemeler dengesi akımları incelendiğinde, doğrudan yatırımlarda 3,2 milyar dolar, portföy yatırımlarında 9,2 milyar dolar, mevduatta 9,1 milyar dolar  artış olmuş, ancak rezerv varlıklardaki 0,9 milyar dolar azalışın etkisiyle toplam varlıklar 22,3 milyar dolar artış göstermiştir. Yükümlülükler kısmında doğrudan yatırımlarda 5,9 milyar dolar, portföy yatırımlarında 25,1 milyar dolar, bankalar mevduatında 8,4 milyar dolar ve kredilerdeki 13,5 milyar dolar artış, TCMB’deki mevduatın 7,7 milyar dolar azalmasının etkisiyle toplam yükümlülüklerdeki artış 44,4 milyar dolar olmuştur. Sonuç olarak 2024 ocak-temmuz döneminde ödemeler dengesi finans hesabından 22,1 milyar dolar giriş olmuş ve net yükümlülüğümüz de aynı tutarda artmıştır.

2024 yılı temmuz ayı itibariyle, değerleme-kur ve parite farkları etkisi, varlıkları 6,2 milyar dolar azaltırken, yükümlülükleri 13,2 milyar dolar artırmıştır. Böylece değerleme-kur ve parite etkisi Net UYP’yi 19,4 milyar dolar artırıcı etkide bulunmuştur. 2024 ocak-temmuz döneminde doğrudan ve portföy yatırımları ile mevduat, kredi ve rezerve ilişkin değerleme varlık ve yükümlülükleri önemli ölçüde etkilemiştir. Değerleme ve parite etkisi resmi rezervleri 7,9 milyar dolar artırırken, banka rezervlerini 3,7 milyar dolar azaltmış ve toplam uluslararası rezervleri 4,2 milyar dolar yükseltmiştir. Değerleme-parite ve kur etkisi büyük ölçüde diğer sektörlerin net pozisyonun da etkili olmuştur.

Uluslararası Yatırım Pozisyonundaki değişim ile Ödemeler Dengesi Tablosu birlikte değerlendirildiğinde, varlıklar bölümünde “portföy yatırımları”, yükümlülükler bölümünde “bankalar-krediler”, “bankalar-mevduat” ve portföy yatırımları-borç senetleri” kalemlerinde önemli bir tutarsızlık olduğu dikkati çekmektedir.

Aşağıdaki Grafik:1’de Net UYP verisi yanı sıra, değerleme-kur-parite etkisinden daha az etkilenen, doğrudan yatırımlar ve hisse senetleri hariç Net UYP ile uluslararası rezervler verisi de yer almaktadır. 2023 yılı aralık ayında -160 milyar dolar olan doğrudan yatırımlar ve hisse senedi hariç net UYP 2024 temmuz ayında -166 milyar dolar olmuştur. 2023 yılı sonunda 180,6 milyar dolar olan toplam uluslararası rezervler, 2024 temmuz ayında 188,8 milyar dolara yükselmiştir.

TCMB Net Yatırım Pozisyonu fazlası 2022 yılında 90,3 milyar dolar iken, 2023 yılı sonunda 88,8 milyar dolar, 2024 temmuz ayında da 103,6 milyar dolar olmuştur. Bankaların 2022 yılı sonunda 71,7 milyar dolar olan pozisyon açığı 2023 yılı sonunda 86,3 milyar dolara, 2024 temmuz ayında ise 99,7 milyar dolara yükselmiştir. 2022 yılında 322,4 milyar dolar olan diğer sektörlerin pozisyon açığı 2023 yılı sonunda 249 milyar dolara gerilemiş, 2024 temmuz ayında ise 280 milyar dolara yükselmiştir. 2023 sonunda 69,7 milyar dolar olan Genel Hükümet net pozisyon açığı ise 2024 temmuz ayında 81,6 milyar dolara yükselmiştir (Grafik:2). Özetle, TCMB pozisyon fazlası 14,8 milyar dolar artarken, bankaların pozisyon açığı 14,4 milyar dolar, diğer sektörlerin açığı ise 31 milyar dolar artmıştır.