2024 Nisan-Haziran- Makroekonomik Performans Endeksi

 

MAKROEKONOMİK PERFORMANS ENDEKSİ (MPE)

2024 Yılı Nisan-Haziran Dönemi Değerlendirmesi

Hazırlayan:Zafer YÜKSELER                                                                                               Sayı:25 – 2 Eylül 2024

·Büyüme: 2024 yılı Nisan-Haziran döneminde GSYH yüzde 2,5 oranında büyümüştür. Bu dönemde tarım sektörü yüzde 3,7, GHI-Hizmetler sektörü yüzde 2,9, inşaat sektörü yüzde 6,5 oranında büyürken, sanayi sektörü yüzde 1,8 oranında küçülmüştür. Hane halkı tüketimi yüzde 1,6, yatırımlar yüzde 0,5 oranında artmıştır. Mal ve hizmet ihracatı aynı seviyede kalırken, mal ve hizmet ithalatı yüzde 5,7 gerilemiştir. 2024 yılı Nisan-Haziran döneminde işgücü ödemelerinin GSYH içindeki payı yüzde 30,1’den yüzde 35’8e yükselmiş, net işletme artığının payı da yüzde 39,8’den yüzde 32,9’a gerilemiştir.

·Enflasyon: 2023 yılı Nisan-Haziran döneminde yüzde 40,4 olan yıllık ortalama TÜFE enflasyonu, 2024 yılının aynı döneminde yüzde 72,3’e yükselmiştir. Bu dönemde GSYH deflatörü yüzde 74,2, Yİ-ÜFE yüzde 54,4, dolar kuru ise yüzde 56,4 artmıştır. TCMB ortalama fonlama maliyeti geçen yılın ikinci çeyreğinde yüzde 10,2 iken, 2024 yılının aynı döneminde yüzde 51,2 olmuştur.

 ·İstihdam: 2022 Nisan-Haziran döneminde yüzde 10,1 olan işsizlik oranı, 2023 yılında yüzde 9,2’ye, 2024 yılında ise yüzde 8,4’e gerilemiştir. Bu dönemde toplam istihdam yüzde 3,8 oranında artmış, istihdam ve işsizlik oranlarındaki olumlu gelişmeye karşın, işsiz+zamana bağlı eksik istihdam oranı yüzde 18,8’e, atıl işsizlik oranı ise yüzde 27 seviyesine yükselmiştir.

·Dış Denge: 2023 yılı Nisan-Haziran döneminde GSYH’nin yüzde 4,5’i oranında açık veren cari işlemler dengesi, 2024 yılının aynı döneminde de yüzde 1,9 oranında açık vermiştir. Bu dönemde net enerji ithalatı 10,9 milyar dolardan 10,3 milyar dolara, net altın ithalatı ise 5,4 milyar dolardan 3,1 milyar dolara gerilemiştir. 2023 yılı Nisan-Haziran döneminde yüzde 69,9 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı, 2024 yılında yüzde 74,4’e çıkmış, turizm gelirleri de 11,8 milyar dolardan 13,7 milyar dolara yükselmiştir.

·İç Denge: Deprem ve seçim harcamaları 2023 ve 2024 yıllarında iç dengede bozulmaya neden olmuştur. Bütçe 2023 yılında GSYH’nin yüzde 4,2’si, 2024 yılında ise yüzde 2,4’ü kadar açık vermiştir. Geçen yıldan devreden bütçe emanetlerinin etkisiyle, nakit dengesi yüzde 4,4 açık vermiştir. 2023 Nisan-Haziran döneminde yüzde 84,9 olan vergilerin faiz dışı harcamaları karşılama oranı, 2024 yılında yüzde 88,9’a yükselmiştir. 2023 Nisan-Haziran döneminde yüzde 16,2 olan Hazine borçlanma faizi, TCMB politika faizinin yükseltilmesinin etkisiyle 2024 yılında yüzde 35,9’a çıkmıştır. 2024 Nisan-Haziran döneminde faiz dışı denge yüzde 0,9 oranında fazla verirken, program tanımlı faiz dışı bütçe dengesi ise GSYH’nin yüzde 0,1’i kadar açık vermiştir.

·Makroekonomik Performans Endeksi: 2022 yılı Nisan-Haziran döneminde 85 olan MPE değeri, 2023 yılında enflasyon, istihdam ve dış dengedeki iyileşmenin katkısıyla 90,2 değerine yükselmişti. 2024 yılı Nisan-Haziran döneminde enflasyondaki yükseliş ve büyüme performansındaki zayıflama nedeniyle MPE değeri 84’e gerilemiştir. Bu dönemde işsizlik oranı ve dış dengedeki iyileşme ekonominin performansını olumlu etkilemiştir.

Tablo:1- Makroekonomik Performans Endeksi ve Bileşenlerinde Gelişmeler (1)

Alan	Gösterge	Birim	Nisan-Haziran Dönemi
			2010-17 Ort.	2022	2023	2024
1.Büyüme	GSYH Büyüme Hızı	Yıllık % Değ.	6,8	7,6	4,6	2,5
2.Enflasyon	TÜFE	Yıllık % Değ.	8,4	74,1	40,4	72,3
3.İstihdam	Genel İşsizlik Oranı	%	9,1	10,1	9,2	8,4
4.Dış denge	Cari İşl. Den./GSYH	%	-5,7	-5,1	-4,5	-1,9
5.İç Denge	Bütçe Denge. /GSYH	%	0,1	1,8	-4,2	-2,4
MPE		Endeks	97,7	85,0	90,2	84,0

(1)MPE, kapsamdaki 5 göstergenin ağırlıklı ortalamasıdır. MPE oluşturulurken, gösterge değerlerine 100 ilave edilmektedir. Büyüme pozitif, diğer göstergeler negatif işleme tabi tutulmaktadır. MPE oluşturulurken, büyüme %30, enflasyon %20, işsizlik %20, cari işlemler dengesi % 15, bütçe dengesi % 15 oranı ile ağırlıklandırılmıştır.

·Makroekonomik Dengesizlik: Yukarıdaki grafikte yer alan GSYH ve MPE değerleri arasındaki fark ekonomide makroekonomik dengesizlikler hakkında da fikir vermektedir. 2010-2020 döneminde GSYH ile MPE endeks değeri arasındaki ortalama fark 8,8 puandır. Bu fark 2021 yılından itibaren belirgin ölçüde artmış ve 2021-2023 döneminde ortalama 17,9 puana yükselmiştir. Makroekonomik dengesizlik 2022 yılı genelinde 21,3 puan ile en yüksek seviyesine ulaşmış, 2023 yılı genelinde ise 17,5 puana gerilemiştir. 2024 yılı Ocak-Mart  ve Nisan-Haziran dönemlerinde makroekonomik dengesizliğin, geçen yılın aynı dönemlerine göre, arttığı görülmektedir. Geçen yılın Ocak-Mart döneminde GSYH ile MPE endeks değeri arasındaki fark 18,4 puan iken, bu fark 2024 yılının aynı döneminde 20,3 puana yükselmişti. 2024 Nisan-Haziran döneminde de bu fark 14,4 puandan 18,5 puana yükselmiştir. Makroekonomik dengesizlikteki artışın temel nedeni TÜFE enflasyonunun geçen yılın aynı dönemine göre 32 puan  yükselmesidir.

  Tablo: 2 – Temel Ekonomik Göstergeler (Dönem Ortalamaları)

Göstergeler	Birim	NİSAN-HAZİRAN DÖNEMİ
		2010-17 Ort.	2022	2023	2024
1. BÜYÜME
GSYH Büyüme Hızı	Yıllık %Değ.	6,8	7,6	4,6	2,5
Sanayi	Yıllık % Değ.	7,8	5,8	-1,8	-1,8
İnşaat	Yıllık % Değ.	10,3	-9,9	6,6	6,5
GHI Hizmetler	Yıllık % Değ.	7,1	18,8	8,0	2,9
Yerleşik Hane Halkı Tüketimi	Yıllık % Değ.	6,2	21,7	16,0	1,6
G.S.Sabit Sermaye Yatırımı	Yıllık % Değ.	10,4	3,8	5,3	0,5
İşgücü Ödemeleri/GSYH	%	29,5	22,6	30,1	35,8
Net İşletme Artığı-Karma Gelir/GSYH	%	43,7	47,6	39,8	32,9
2. ENFLASYON
TÜFE	Yıllık % Değ.	8,4	74,1	40,4	72,3
Yİ-ÜFE	Yıllık % Değ.	8,1	131,0	44,1	54,4
GSYH Zımni Fiyat Deflatörü	Yıllık % Değ.	7,6	99,6	55,5	74,2
Dolar Kuru Artışı	Yıllık % Değ.	11,3	88,7	30,8	56,4
TCMB Ortalama Fonlama Maliyeti	%	8,7	14,0	10,2	51,2
3. İSTİHDAM
Toplam İstihdam	Yıllık % Değ.	4,0	8,1	2,4	3,8
Genel İşsizlik Oranı	%	9,1	10,1	9,2	8,4
İşsiz+Zamana Bağlı Eksik İstihdam	%	10,9	14,2	16,0	18,8
4. DIŞ DENGE
Cari İşlemler Dengesi/GSYH	%	-5,7	-5,1	-4,5	-1,9
Altın Hariç Cari İşlemler Dengesi/GSYH	%	-5,3	-3,8	-2,5	-0,8
İhracat	Yıllık % Değ.	7,5	19,4	-6,0	1,5
İthalat	Yıllık % Değ.	7,3	39,3	-2,7	-4,7
İhracat/İthalat	%	64,5	72,4	69,9	74,4
Toplam Uluslararası Rezervler/İthalat	Kat	2,2	1,6	1,7	2,1
5. İÇ DENGE
Bütçe Dengesi/GSYH	%	0,1	1,8	-4,2	-2,4
Faiz Dışı Denge/GSYH	%	2,4	3,3	-1,1	0,9
Program Tanımlı Faiz Dışı D./GSYH	%	0,6	2,5	-2,3	-0,1
Vergi Gelirleri/Faiz Dışı Harcamalar	%	90,1	105,1	84,9	88,9
DİBS Bileşik Faiz Oranı	%	9,3	23,1	16,2	35,9
Nakit Bütçe Dengesi/GSYH	%	-0,2	2,3	-3,5	-4,4
Hazine İç Borçlanması (Net)/GSYH	%	0,7	2,4	2,3	3,0