2024 Ağustos: Uluslararası Yatırım Pozisyonu ve Ödemeler Dengesi

 

ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (UYP) VE ÖDEMELER DENGESİ

(Zafer YÜKSELER, 18 Ekim 2024)

2023 yılı aralık ayında 318,6 milyar dolar olan Net UYP açığı, 2024 yılı ağustos ayında 327,1 milyar dolara yükselmiştir. Bu dönemde varlıklar 19,2 milyar dolar, yükümlülükler ise 27,7 milyar dolar artmıştır. Varlıklardaki artış resmi rezervler, mevduat ve doğrudan yatırımlardan kaynaklanmıştır. Yükümlülüklerdeki artışın 6,6 milyar doları doğrudan yatırımlar, 21,6 milyar doları portföy yatırımlarından gelmiş, TCMB’deki mevduat 8,2 milyar dolar azalmıştır. 2023 yılında 156,6 milyar dolar olan yabancıların portföy stoku, 2024 ağustos ayında 181,5 milyar dolara yükselmiştir.

ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (Milyon ABD doları)

	2023 Aralık (1)	2024 Ağustos (2)	Fark   (2-1)	Farkın Kaynakları
				Ödemeler Denge. Akımı 2024 O.-Ağus.	Değerleme-Kur ve Parite Farkları
NET UYP (1-2)	-318.614	-327.131	-8.517	-21.552	13.035
1.Varlıklar	332.710	351.862	19.152	21.814	-2.662
Doğrudan Yatırımlar	64.584	68.377	3.793	3.793	0
Portföy Yatırımları	2.947	4.053	1.106	9.869	-8.763
Ticari Krediler	51.447	52.136	689	1.155	-466
Krediler	5.385	5.656	271	428	-157
Mevduat	63.698	68.355	4.657	9.965	-5.308
Bankalar-YP	39.692	41.755	2.063	5.757	-3.694
Diğer Varlıklar	3.765	3.912	147	23	124
Rezerv Varlıklar	140.884	149.373	8.489	-3.419	11.908
2.Yükümlülükler	651.324	678.993	27.669	43.366	-15.697
Doğrudan Yatırımlar	194.323	200.938	6.615	6.410	205
Portföy Yatırımları	96.401	117.951	21.550	24.879	-3.329
Ticari Krediler	58.259	56.371	-1.888	-1.210	-678
Krediler	188.433	194.689	6.256	13.405	-7.149
Mevduat	106.599	101.728	-4.871	-178	-4.693
TCMB	46.360	38.130	-8.230	-8.527	297
Bankalar-YP	43.208	42.459	-749	5.393	-6.142
Diğ.Yüküm. + SDR	7.309	7.316	7	60	-53
ULUSLARARASI REZERV	180.576	191.128	10.552	2.338	8.214
TCMB	140.884	149.373	8.489	-3.419	11.908
Bankalar	39.692	41.755	2.063	5.757	-3.694
Y.Dışı Yerleşik Portföyü	156.640	181.549	24.909	33.228	-8.319
Hisse Senedi	29.536	34.706	5.170	-1.898	7.068
Borç Senedi	66.865	83.245	16.380	26.777	-10.397
Mevduat	60.239	63.598	3.359	8.349	-4.990

Kaynak: TCMB. 2023 verileri yenilenmiştir.

UYP stok değerleri, finansal varlık ve yükümlülüklere ilişkin ödemeler dengesi akım girişlerinden, farklı para birimlerinin dolara karşı değerlerindeki değişimden, Türk lirasının dolar karşısındaki değerinden, hisse senetleri, DİBS ve altın fiyatlarındaki değişimden etkilenmektedir. Stok veriler incelendiğinde, en belirgin değişimin, doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları, rezerv ve mevduat kalemlerinde olduğu görülmektedir.

2024 yılı ocak-ağustos dönemi ödemeler dengesi akımları incelendiğinde, doğrudan yatırımlarda 3,8 milyar dolar, portföy yatırımlarında 9,9 milyar dolar, mevduatta 9,9 milyar dolar artış olmuş, ancak rezerv varlıklardaki 3,4 milyar dolar azalışın etkisiyle toplam varlıklar 21,8 milyar dolar artış göstermiştir. Yükümlülükler kısmında doğrudan yatırımlarda 6,4 milyar dolar, portföy yatırımlarında 24,9 milyar dolar, bankalar mevduatında 8,3 milyar dolar ve kredilerdeki 13,4 milyar dolar artış, TCMB’deki mevduatın 8,5 milyar dolar azalmasının etkisiyle toplam yükümlülüklerdeki artış 43,4 milyar dolar olmuştur. Sonuç olarak 2024 ocak-ağustos döneminde ödemeler dengesi finans hesabından 21,6 milyar dolar giriş olmuş ve net yükümlülüğümüz de aynı tutarda artmıştır.

2024 yılı ağustos ayı itibariyle, değerleme-kur ve parite farkları etkisi, varlıkları 2,7 milyar dolar, yükümlülükleri ise 15,7 milyar dolar azaltmıştır. Böylece değerleme-kur ve parite etkisi Net UYP’yi 13 milyar dolar azaltıcı etkide bulunmuştur. 2024 ocak-ağustos döneminde portföy yatırımları, mevduat, kredi ve rezerve ilişkin değerleme varlık ve yükümlülükleri önemli ölçüde etkilemiştir. Değerleme ve parite etkisi resmi rezervleri 11,9 milyar dolar artırırken, banka rezervlerini 3,7 milyar dolar azaltmış ve toplam uluslararası rezervleri 8,2 milyar dolar yükseltmiştir. Değerleme-parite ve kur etkisi büyük ölçüde diğer sektörlerin net pozisyonun da etkili olmuştur.

Uluslararası Yatırım Pozisyonundaki değişim ile Ödemeler Dengesi Tablosu birlikte değerlendirildiğinde, varlıklar bölümünde “portföy yatırımları”, yükümlülükler bölümünde “bankalar-krediler”, “bankalar-mevduat” ve portföy yatırımları-borç senetleri” kalemlerinde önemli bir uyumsuzluk olduğu dikkati çekmektedir.

Aşağıdaki Grafik:1’de Net UYP verisi yanı sıra, değerleme-kur-parite etkisinden daha az etkilenen, doğrudan yatırımlar ve hisse senetleri hariç Net UYP ile uluslararası rezervler verisi de yer almaktadır. 2023 yılı aralık ayında -160,6 milyar dolar olan doğrudan yatırımlar ve hisse senedi hariç net UYP 2024 ağustos ayında -161,8 milyar dolar olmuştur. 2023 yılı sonunda 180,6 milyar dolar olan toplam uluslararası rezervler, 2024 ağustos ayında 191,1 milyar dolara yükselmiştir.

TCMB Net Yatırım Pozisyonu fazlası 2022 yılında 90,3 milyar dolar iken, 2023 yılı sonunda 88,8 milyar dolar, 2024 ağustos ayında da 105,5 milyar dolar olmuştur. Bankaların 2022 yılı sonunda 71,7 milyar dolar olan pozisyon açığı 2023 yılı sonunda 86,3 milyar dolara, 2024 ağustos ayında ise 96,5 milyar dolara yükselmiştir. 2022 yılında 322,4 milyar dolar olan diğer sektörlerin pozisyon açığı 2023 yılı sonunda 251,4 milyar dolara gerilemiş, 2024 ağustos ayında ise 254,9 milyar dolara yükselmiştir. 2023 sonunda 69,7 milyar dolar olan Genel Hükümet net pozisyon açığı ise 2024 ağustos ayında 81,2 milyar dolara yükselmiştir (Grafik:2). Özetle, TCMB pozisyon fazlası 16,7 milyar dolar artarken, genel hükümet pozisyon açığı 11,5 milyar dolar, bankaların pozisyon açığı 10,2 milyar dolar, diğer sektörlerin açığı ise 3,5 milyar dolar artmıştır.