MAKROEKONOMİK
PERFORMANS ENDEKSİ (MPE)
2024 Yılı Ekim-Aralık
Dönemi Değerlendirmesi
Hazırlayan:Zafer YÜKSELER
Sayı:27 – 28 Şubat 2025
·Büyüme: 2024 yılı Ekim-Aralık
döneminde GSYH yüzde 3 oranında büyümüştür. Bu dönemde tarım sektörü yüzde 4,7,
inşaat sektörü yüzde 8,7, GHI-Hizmetler sektörü yüzde 3,2 oranında büyürken,
sanayi sektörü büyümesi yüzde 1,4 oranında kalmıştır. Hane halkı tüketimi yüzde
3,9, yatırımlar yüzde 6,1, kamu tüketimi ise yüzde 2,8 oranında büyümüştür. Mal
ve hizmet ithalatı yüzde 1,6 artarken, mal ve hizmet ihracatı yüzde 2
gerilemiştir. 2024 yılı Ocak-Eylül döneminde yüzde 34,7 olan işgücü
ödemelerinin GSYH içindeki payı, Ekim-Aralık döneminde yüzde 30,8’e gerilemiş, net
işletme artığının payı ise yüzde 35,7’den yüzde 41,3’e yükselmiştir.
·Enflasyon: 2023 yılı Ekim-aralık
döneminde yüzde 62,7 olan yıllık ortalama TÜFE enflasyonu, 2024 yılının aynı
döneminde yüzde 46,6’ya gerilemiştir. Bu dönemde GSYH deflatörü yüzde 44,6,
Yİ-ÜFE yüzde 30,1, dolar kuru ise yüzde 21,1 artmıştır. TCMB ortalama fonlama
maliyeti geçen yılın son çeyreğinde yüzde 38,9 iken, 2024 yılının aynı döneminde yüzde 49,4
olmuştur.
·İstihdam: 2022 Ekim-Aralık
döneminde yüzde 10,1 olan işsizlik oranı, 2023 yılında yüzde 8,6, 2024 yılında
ise yüzde 8,5’e gerilemiştir. 2024 Ekim-Aralık döneminde toplam istihdam yüzde 2
oranında artmış, istihdam ve işsizlik oranlarındaki olumlu gelişmeye karşın,
işsiz+zamana bağlı eksik istihdam oranı yüzde 18,4’e, atıl işsizlik oranı ise yüzde
26,8 seviyesine yükselmiştir.
·Dış Denge: 2023 yılı Ekim-Aralık
döneminde GSYH’nin yüzde 1,4’ü oranında açık veren cari işlemler dengesi, 2024
yılının aynı döneminde de yüzde 1,4 oranında açık vermiştir. Bu dönemde net
enerji ithalatı 12,4 milyar dolardan 13,7 milyar dolara, net altın ithalatı ise
3,6 milyar dolardan 5 milyar dolara yükselmiştir. 2023 yılı Ekim-Aralık
döneminde yüzde 78,6 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı, 2024 yılında
yüzde 75,7’ye gerilemiştir. 2023 yılı Ekim-Aralık döneminde 175 milyar dolar
olan toplam uluslararası rezervler, 2024 yılında 196 milyar dolara
yükselmiştir.
·İç
Denge: Deprem ve seçim harcamaları 2023 ve 2024 yıllarında
iç dengede bozulmaya neden olmuştur. Ekim-Aralık döneminde bütçe 2023 yılında
GSYH’nin yüzde 10,1, 2024 yılında ise yüzde 8,1’i kadar açık vermiştir. Aralık
aylarında bütçe emanetlerindeki artışın etkisiyle, nakit dengesi 2023 yılında
yüzde 2,2, 2024 yılında ise yüzde 3,4 oranında açık vermiştir. 2023 Ekim-Aralık
döneminde yüzde 62,5 olan vergilerin faiz dışı harcamaları karşılama oranı,
2024 yılında yüzde 66,6’ya yükselmiştir. 2023 Ekim-Aralık döneminde yüzde 32,9
olan Hazine borçlanma faizi, TCMB politika faizinin yükseltilmesinin etkisiyle
2024 yılında yüzde 39,3’e çıkmıştır. 2024 Ekim-Aralık döneminde faiz dışı denge
GSYH’nın yüzde 5,3’ü, program tanımlı faiz dışı bütçe dengesi ise GSYH’nin
yüzde 6,1’i kadar açık vermiştir.
Tablo:1-
Makroekonomik Performans Endeksi ve Bileşenlerinde Gelişmeler (1)
|
Alan |
Gösterge |
Birim |
Ekim-Aralık Dönemi |
|||
|
2010-17 Ort. |
2022 |
2023 |
2024 |
|||
|
1.Büyüme |
GSYH Büyüme Hızı |
Yıllık % Değ. |
7,0 |
3,3 |
4,7 |
3,0 |
|
2.Enflasyon |
TÜFE |
Yıllık % Değ. |
8,5 |
77,4 |
62,7 |
46,6 |
|
3.İstihdam |
Genel İşsizlik Oranı |
% |
10,0 |
10,1 |
8,6 |
8,5 |
|
4.Dış
denge |
Cari İşl. Den./GSYH |
% |
-5,0 |
-4,3 |
-1,4 |
-1,4 |
|
5.İç
Denge |
Bütçe Denge. /GSYH |
% |
-3,1 |
-2,0 |
-10,1 |
-8,1 |
|
MPE |
|
Endeks |
97,2 |
82,6 |
85,4 |
88,4 |
(1)MPE,
kapsamdaki 5 göstergenin ağırlıklı ortalamasıdır. MPE oluşturulurken, gösterge
değerlerine 100 ilave edilmektedir. Büyüme pozitif, diğer göstergeler negatif
işleme tabi tutulmaktadır. MPE oluşturulurken, büyüme %30, enflasyon %20,
işsizlik %20, cari işlemler dengesi % 15, bütçe dengesi % 15 oranı ile
ağırlıklandırılmıştır.
·Makroekonomik
Performans Endeksi: 2022 yılı Ekim-Aralık
döneminde 82,6 olan MPE değeri, 2023 yılında büyüme, enflasyon, işsizlik oranı
ve dış dengedeki iyileşmenin katkısıyla 85,4 değerine yükselmişti. 2024 yılı Ekim-Aralık
döneminde, büyüme performansındaki zayıflamaya karşın, enflasyon, işsizlik ve bütçe
dengesindeki sınırlı iyileşme nedeniyle MPE değeri 88,4’e yükselmiştir. Bu
dönemde dış denge bir önceki yıl seviyesinde kalırken, istihdam artışı devam
etmiştir.
Ocak-Aralık
dönemi gelişmeleri incelendiğinde, 2023 yılında yüzde 5,1 olan GSYH büyüme
hızının, 2024 yılında yüzde 3,2’ye gerilediği, ortalama TÜFE enflasyon oranının
ise yüzde 53,9’dan yüzde 58,5’e yükseldiği görülmektedir (Tablo:2). Bu dönemde
bütçe açığının GSYH’ya oranı yüzde 5,2’den yüzde 4,9’a, cari işlemler dengesi
açığının GSYH’ya oranı da yüzde 3,1’den yüzde 0,7’ye gerilemiştir. Büyüme performansındaki
zayıflama ve ortalama TÜFE enflasyonunun yüksek olması nedeniyle 2023 yılı
Ocak-Aralık döneminde 87,6 olan MPE değeri, 2024 yılının aynı döneminde 86,7’ye
gerilemiştir.
·Makroekonomik Dengesizlik: Yukarıdaki grafikte yer alan GSYH ve MPE değerleri arasındaki fark ekonomide makroekonomik dengesizlikler hakkında da fikir vermektedir. 2010-2020 döneminde GSYH ile MPE endeks değeri arasındaki ortalama fark 8,8 puandır. Bu fark 2021 yılından itibaren belirgin ölçüde artmış ve 2021-2023 döneminde ortalama 17,9 puana yükselmiştir. Makroekonomik dengesizlik 2022 yılı genelinde 21,3 puan ile en yüksek seviyesine ulaşmış, 2023 yılı genelinde ise 17,5 puana gerilemiştir. 2024 yılı Ocak-Eylül döneminde geçen yıla göre artan makroekonomik dengesizlik, Ekim-Aralık döneminde gerilemiştir. 2023 yılı Ocak-Eylül döneminde 16,9 puan olan makroekonomik dengesizlik, 2024 yılının aynı döneminde 17,6 puana yükselmiştir. Ancak, 2024 yılı son çeyreğinde makroekonomik dengesizlikte belirgin bir gerileme gözlenmiştir. Nitekim, 2023 yılı Ekim-Aralık döneminde 19,3 puan olan makroekonomik dengesizlik, 2024 yılının aynı döneminde 14,6 puana gerilemiştir.
Tablo: 2 – Temel Ekonomik Göstergeler (Dönem
Ortalamaları)
|
|
|
Ocak-Aralık Dönemi |
||
|
Göstergeler |
Birim |
2022 |
2023 |
2024 |
|
1. BÜYÜME |
|
|
|
|
|
GSYH Büyüme Hızı |
Yıllık %Değ. |
5,5 |
5,1 |
3,2 |
|
Sanayi |
Yıllık % Değ. |
1,7 |
1,7 |
0,5 |
|
İmalat Sanayi |
Yıllık % Değ. |
4,3 |
2,5 |
-0,2 |
|
İnşaat |
Yıllık % Değ. |
-7,1 |
7,2 |
9,3 |
|
GHI
Hizmetler |
Yıllık % Değ. |
12,7 |
7,5 |
3,1 |
|
Yerleşik Hane Halkı Tüketimi |
Yıllık % Değ. |
19,0 |
13,6 |
3,7 |
|
G.S.Sabit Sermaye Yatırımı |
Yıllık % Değ. |
1,3 |
8,4 |
3,9 |
|
Mal ve
Hizmet İhracatı |
Yıllık % Değ. |
9,9 |
-2,8 |
0,9 |
|
Mal ve
Hizmet İthalatı |
Yıllık % Değ. |
8,6 |
11,8 |
-4,1 |
|
İşgücü
Ödemeleri/GSYH |
% |
23,6 |
28,9 |
33,5 |
|
Net
İşletme Artığı-Karma Gelir/GSYH |
% |
48,1 |
41,6 |
37,3 |
|
2. ENFLASYON |
|
|
|
|
|
TÜFE |
Yıllık % Değ. |
72,3 |
53,9 |
58,5 |
|
Yİ-ÜFE |
Yıllık % Değ. |
128,5 |
49,9 |
41,1 |
|
GSYH Zımni Fiyat Deflatörü |
Yıllık % Değ. |
96,0 |
68,2 |
58,5 |
|
Dolar Kuru Artışı |
Yıllık % Değ. |
87,2 |
43,3 |
38,4 |
|
TCMB
Ortalama Fonlama Maliyeti |
% |
12,7 |
20,5 |
49,6 |
|
3. İSTİHDAM |
|
|
|
|
|
Toplam İstihdam |
Yıllık % Değ. |
6,6 |
2,9 |
3,1 |
|
Genel İşsizlik Oranı |
% |
10,5 |
9,4 |
8,7 |
|
İşsiz+Zamana Bağlı Eksik İstihdam |
% |
14,6 |
15,4 |
18,2 |
|
4. DIŞ DENGE |
|
|
|
|
|
Cari İşlemler Dengesi/GSYH |
% |
-5,0 |
-3,1 |
-0,7 |
|
Altın Hariç Cari İşlemler Dengesi/GSYH |
% |
-2,7 |
-0,9 |
0,3 |
|
İhracat |
Yıllık % Değ. |
12,9 |
0,6 |
2,4 |
|
İthalat |
Yıllık % Değ. |
34,0 |
-0,5 |
-5,0 |
|
İhracat/İthalat |
% |
69,9 |
70,6 |
76,1 |
|
Toplam Uluslararası Rezervler/İthalat |
Kat |
1,69 |
1,78 |
2,13 |
|
5. İÇ DENGE |
|
|
|
|
|
Bütçe Dengesi/GSYH |
% |
-0,9 |
-5,2 |
-4,9 |
|
Faiz Dışı Denge/GSYH |
% |
1,1 |
-2,6 |
-1,9 |
|
Program Tanımlı Faiz Dışı D./GSYH |
% |
-0,2 |
-3,7 |
-2,9 |
|
Vergi Gelirleri/Faiz Dışı Harcamalar |
% |
89,5 |
76,2 |
76,9 |
|
DİBS Bileşik Faiz Oranı |
% |
18,5 |
20,6 |
36,5 |
|
Nakit Bütçe Dengesi/GSYH |
% |
-1,1 |
-2,4 |
-4,5 |
|
Hazine İç Borçlanması (Net)/GSYH |
% |
2,4 |
2,9 |
3,5 |
|
|
||||
|
MPE |
Endeks |
84,2 |
87,6 |
86,7 |
