2024 TEMMUZ-EYLÜL DÖNEMİ- MAKROEKONOMİK PERFORMANS

 

MAKROEKONOMİK PERFORMANS ENDEKSİ (MPE)

2024 Yılı Temmuz-Eylül Dönemi Değerlendirmesi

Hazırlayan:Zafer YÜKSELER                                                                              Sayı:26 – 29 Kasım 2024

·Büyüme: 2024 yılı Temmuz-Eylül döneminde GSYH yüzde 2,1 oranında büyümüştür. Bu dönemde tarım sektörü yüzde 4,6, inşaat sektörü yüzde 9,2, GHI-Hizmetler sektörü yüzde 1,4 oranında büyürken, sanayi sektörü yüzde 2,2 oranında küçülmüştür. Hane halkı tüketimi yüzde 3,1 artmış, yatırımlar yüzde 0,8, kamu tüketimi ise yüzde 0,9 oranında gerilemiştir. Mal ve hizmet ihracatı yüzde 0,8 artarken, mal ve hizmet ithalatı yüzde 9,6 gerilemiştir. 2024 yılı Nisan-Haziran döneminde yüzde 35,5 olan işgücü ödemelerinin GSYH içindeki payı, Temmuz-Eylül döneminde yüzde 32,4’e gerilemiş, net işletme artığının payı ise yüzde 33,3’ten yüzde 40,2’ye yükselmiştir..

·Enflasyon: 2023 yılı Temmuz-Eylül döneminde yüzde 56,2 olan yıllık ortalama TÜFE enflasyonu, 2024 yılının aynı döneminde yüzde 54,1’e gerilemiştir. Bu dönemde GSYH deflatörü yüzde 50,1, Yİ-ÜFE yüzde 36,6, dolar kuru ise yüzde 25 artmıştır. TCMB ortalama fonlama maliyeti geçen yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 24 iken, 2024 yılının aynı döneminde yüzde 50 olmuştur.

 ·İstihdam: 2022 Temmuz-Eylül döneminde yüzde 10,1 olan işsizlik oranı, 2023 yılında yüzde 9,3’e, 2024 yılında ise yüzde 8,8’e gerilemiştir. 2024 Temmuz-Eylül döneminde toplam istihdam yüzde 3 oranında artmış, istihdam ve işsizlik oranlarındaki olumlu gelişmeye karşın, işsiz+zamana bağlı eksik istihdam oranı yüzde 17,9’a, atıl işsizlik oranı ise yüzde 26,5 seviyesine yükselmiştir.

·Dış Denge: 2023 yılı Temmuz-Eylül döneminde GSYH’nin yüzde 0,6’sı oranında açık veren cari işlemler dengesi, 2024 yılının aynı döneminde de yüzde 2,6 oranında fazla vermiştir. Bu dönemde net enerji ithalatı 11,3 milyar dolardan 11,7 milyar dolara yükselmiş, net altın ithalatı ise 6,9 milyar dolardan 2 milyar dolara gerilemiştir. 2023 yılı Temmuz-Eylül döneminde yüzde 70,8 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı, 2024 yılında yüzde 79,3’e çıkmıştır. 2023 yılı Temmuz-Eylül döneminde 159 milyar dolar olan toplam uluslararası rezervler, 2024 yılında 191 milyar dolara yükselmiştir.

·İç Denge: Deprem ve seçim harcamaları 2023 ve 2024 yıllarında iç dengede bozulmaya neden olmuştur. Temmuz-Eylül döneminde bütçe 2023 yılında GSYH’nin yüzde 0,4’ü, 2024 yılında ise yüzde 2,8’i kadar açık vermiştir. Geçen yıldan devreden bütçe emanetlerinin etkisiyle, nakit dengesi 2024 yılında yüzde 4,5 açık vermiştir. 2023 Temmuz-Eylül döneminde yüzde 99 olan vergilerin faiz dışı harcamaları karşılama oranı, 2024 yılında yüzde 85,7’ye gerilemiştir. 2023 Temmuz-Eylül döneminde yüzde 22,8 olan Hazine borçlanma faizi, TCMB politika faizinin yükseltilmesinin etkisiyle 2024 yılında yüzde 35,4’e çıkmıştır. 2024 Temmuz-Eylül döneminde faiz dışı denge GSYH’nın yüzde 0,1’i oranında fazla verirken, program tanımlı faiz dışı bütçe dengesi GSYH’nin yüzde 1,2’si kadar açık vermiştir.

Tablo:1- Makroekonomik Performans Endeksi ve Bileşenlerinde Gelişmeler (1)

Alan	Gösterge	Birim	Temmuz-Eylül Dönemi
			2010-17 Ort.	2022	2023	2024
1.Büyüme	GSYH Büyüme Hızı	Yıllık % Değ.	6,6	4,2	6,5	2,1
2.Enflasyon	TÜFE	Yıllık % Değ.	8,4	81,1	56,2	54,1
3.İstihdam	Genel İşsizlik Oranı	%	9,8	10,1	9,3	8,8
4.Dış denge	Cari İşl. Den./GSYH	%	-2,0	-2,8	-0,6	2,6
5.İç Denge	Bütçe Denge. /GSYH	%	-1,5	-3,3	-0,4	-2,8
MPE		Endeks	97,8	82,1	88,7	88,0

(1)MPE, kapsamdaki 5 göstergenin ağırlıklı ortalamasıdır. MPE oluşturulurken, gösterge değerlerine 100 ilave edilmektedir. Büyüme pozitif, diğer göstergeler negatif işleme tabi tutulmaktadır. MPE oluşturulurken, büyüme %30, enflasyon %20, işsizlik %20, cari işlemler dengesi % 15, bütçe dengesi % 15 oranı ile ağırlıklandırılmıştır.

·Makroekonomik Performans Endeksi: 2022 yılı Temmuz-Eylül döneminde 82,1 olan MPE değeri, 2023 yılında büyüme, enflasyon, işsizlik oranı ve dış dengedeki iyileşmenin katkısıyla 88,7 değerine yükselmişti. 2024 yılı Temmuz-Eylül döneminde, büyüme performansındaki zayıflama, bütçe dengesindeki bozulma nedeniyle MPE değeri 88’e gerilemiştir. Bu dönemde dış dengede belirgin bir iyileşme olmuş, işsizlik oranı gerilemiş, enflasyonda ise sınırlı bir iyileşme gerçekleşmiştir. Ekonominin performansındaki bu olumlu gelişmeler, 2024 yılı Nisan-Haziran döneminde 84 olan MPE değerinin 88’e yükselmesini sağlamıştır.

Ocak-Eylül dönemi gelişmeleri incelendiğinde, 2023 yılında yüzde 5,3 olan GSYH büyüme hızının, 2024 yılında yüzde 3,2’ye gerilediği, ortalama TÜFE enflasyon oranının ise yüzde 50,3’ten yüzde 63,7’ye yükseldiği görülmektedir (Tablo:2). Bu dönemde bütçe açığının GSYH’ya oranı yüzde 2,8’den yüzde 3,5 yükselirken, cari işlemler dengesi açığının GSYH’ya oranı yüzde 4’ten yüzde 0,5’e gerilemiştir. Bu gelişmeler sonucunda 2023 yılı Ocak-Eylül döneminde 88,6 olan MPE değeri, 2024 yılının aynı döneminde 85,9’a gerilemiştir.

·Makroekonomik Dengesizlik: Yukarıdaki grafikte yer alan GSYH ve MPE değerleri arasındaki fark ekonomide makroekonomik dengesizlikler hakkında da fikir vermektedir. 2010-2020 döneminde GSYH ile MPE endeks değeri arasındaki ortalama fark 8,8 puandır. Bu fark 2021 yılından itibaren belirgin ölçüde artmış ve 2021-2023 döneminde ortalama 17,9 puana yükselmiştir. Makroekonomik dengesizlik 2022 yılı genelinde 21,3 puan ile en yüksek seviyesine ulaşmış, 2023 yılı genelinde ise 17,5 puana gerilemiştir. 2024 yılı Ocak-Mart  ve Nisan-Haziran dönemlerinde, geçen yıla göre artan makroekonomik dengesizlik, Temmuz-Eylül döneminde gerilemiştir. 2023 yılı Ocak-Eylül döneminde 16,7 puan olan makroekonomik dengesizlik, 2024 yılının aynı döneminde 17,3 puana yükselmiştir. Ancak, 2024 yılı içinde makroekonomik dengesizlikte belirgin bir gerileme gözlenmiştir. Nitekim, 2024 yılı Ocak-Mart döneminde 20,3 puan olan makroekonomik dengesizlik, Nisan-Haziran döneminde 18,4 puana, Temmuz-Eylül döneminde ise 14,1 puana gerilemiştir.

  Tablo: 2 – Temel Ekonomik Göstergeler (Dönem Ortalamaları)

		Ocak-Eylül Dönemi
Göstergeler	Birim	2022	2023	2024
1. BÜYÜME
GSYH Büyüme Hızı	Yıllık %Değ.	6,4	5,3	3,2
Sanayi	Yıllık % Değ.	4,1	1,3	0,1
İmalat Sanayi	Yıllık % Değ.	6,7	2,5	-0,6
İnşaat	Yıllık % Değ.	-10,2	6,3	8,9
GHI Hizmetler	Yıllık % Değ.	13,9	8,8	2,8
Toplam Yurt İçi Talep	Yıllık % Değ	4,4	10,0	1,3
Yerleşik Hane Halkı Tüketimi	Yıllık % Değ.	20,3	15,0	3,7
G.S.Sabit Sermaye Yatırımı	Yıllık % Değ.	1,5	8,1	2,7
Mal ve Hizmet İhracatı	Yıllık % Değ.	15,6	-3,9	2,1
Mal ve Hizmet İthalatı	Yıllık % Değ.	7,8	15,9	-6,5
İşgücü Ödemeleri/GSYH	%	24,2	30,2	34,8
Net İşletme Artığı-Karma Gelir/GSYH	%	47,0	40,0	35,7
2. ENFLASYON
TÜFE	Yıllık % Değ.	70,4	50,3	63,7
Yİ-ÜFE	Yıllık % Değ.	128,8	53,5	45,6
GSYH Zımni Fiyat Deflatörü	Yıllık % Değ.	95,0	67,5	65,0
Dolar Kuru Artışı	Yıllık % Değ.	96,3	39,2	45,8
TCMB Ortalama Fonlama Maliyeti	%	13,7	14,3	49,4
3. İSTİHDAM
Toplam İstihdam	Yıllık % Değ.	6,9	3,4	3,5
Genel İşsizlik Oranı	%	10,6	9,6	8,8
İşsiz+Zamana Bağlı Eksik İstihdam	%	14,7	15,6	18,0
4. DIŞ DENGE
Cari İşlemler Dengesi/GSYH	%	-5,4	-4,0	-0,5
Altın Hariç Cari İşlemler Dengesi/GSYH	%	-3,5	-1,3	0,4
İhracat	Yıllık % Değ.	17,0	-0,7	3,2
İthalat	Yıllık % Değ.	40,4	1,2	-8,0
İhracat/İthalat	%	69,4	68,1	76,3
Toplam Uluslararası Rezervler/İthalat	Kat	1,7	1,7	2,1
5. İÇ DENGE
Bütçe Dengesi/GSYH	%	-0,5	-2,8	-3,5
Faiz Dışı Denge/GSYH	%	1,6	-0,2	-0,5
Program Tanımlı Faiz Dışı D./GSYH	%	0,1	-1,3	-1,6
Vergi Gelirleri/Faiz Dışı Harcamalar	%	90,9	85,7	82,2
DİBS Bileşik Faiz Oranı	%	21,0	16,5	35,4
Nakit Bütçe Dengesi/GSYH	%	-0,9	-2,5	-5,0
Hazine İç Borçlanması (Net)/GSYH	%	1,8	3,3	3,1
MPE	Endeks	84,9	88,6	85,9