ÇALIŞAN EMEKLİLER

 

ÇALIŞAN EMEKLİLER

(Zafer YÜKSELER, 17 Kasım 2024)

                TÜİK tarafından yayınlanan “İşgücü İstatistiklerine” göre emekliler, “İşgücüne Dahil Olmayanlar” grubunda yer almaktadır. Ancak, işgücü anketlerinde çalıştıklarını beyan eden emekliler “İstihdama” dahil edilmektedir. İşgücü istatistiklerinde “Emekli” olduklarını beyan eden kişilerin sayısı 2021-IV çeyreğinde 4.995 bin kişi iken bu sayı 2024-II döneminde 4.373 bin kişiye gerilemiştir.  Sosyal Güvenlik Kurumunda “Yaşlılık Aylığı” alan emekli sayısı ise bu dönemde 2.451 bin kişi artarak 11.791 bin kişiye yükselmiştir (Tablo:1). Emekli olanların yüzde 90’dan fazlasını 4/A (SSK) kapsamında çalışan ücretliler oluşturmuştur.

                Emeklilerin tekrar çalışmaya başlamaları durumunda, ilke olarak, emekli aylıkları kesilmektedir. Emekli olanlardan tekrar işe başlayanların, emekli aylıkları yanı sıra ücret alabilmeleri için prime esas kazançlarının yüzde 32’si oranında “Sosyal Güvenlik Destek Primi (SGDP)” ödemeleri gerekmektedir. SGDP ödemeden çalışanların büyük bir kısmı kayıt dışı çalışmaktadırlar. 2023 yılında uygulamaya giren ETY düzenlemesi sonucunda yaşlılık aylığı alan kişi sayısında ve SGDP ödeyerek çalışanlarda önemli bir yükseliş gözlenmiştir. 2021-IV çereğinde SGDP ödeyerek çalışan emekli sayısı 857 bin kişi iken, bu sayı 2024-II çeyreğinde 2.023 bin kişiye yükselmiştir (Tablo:1). Bu dönemde emekli olan 2.451 bin kişinin yüzde 47,5’i SGDP ödeyerek çalışmaya devam etmiştir.

TABLO:1-İŞGÜCÜ GÖSTERGELERİ VE YAŞLILIK AYLIĞI ALANLAR (1)                           (Bin Kişi)

	2021-IV	2022-IV	2023-IV	2024-II	Fark(2)
TÜİK İŞGÜCÜ İSTATİSTİKLERİ (1)
1.İşgücü (15+)	33.496	35.039	35,049	35.677	2.181
2.İstihdam	29.815	31.566	32.020	32.696	2.881
3.İşgücüne Dahil Olmayanlar	30.599	29.937	30.588	30.193	-406
a.Emekliler	4.995	5.055	5.139	4.373	-622
b.Diğerleri	25.604	24.882	25.449	25.820	216
SOSYAL GÜVENLİK KURUMU İSTATİSTİKLERİ
1.Yaşlılık (Emekli) Aylığı Alanlar Toplamı	9.340	9.499	11.509	11.791	2.451
a.4/A (SSK)	6.096	6.275	8.088	8.341	2.245
b.4/B (BAĞKUR)	1.658	1.641	1.773	1.794	136
c.4/C (EMEKLİ SANDIĞI)	1.586	1.583	1.649	1.655	69
2.Sosyal Güvenlik Destek Primi Ödeyenler	857	946	1.865	2.023	1.166

Kaynak: TÜİK ve SGK

(1)TÜİK verileri ilgili yılın son çeyrek verisidir. SGK verileri yıl sonu verileridir. SGK 2024 yılı verisi Haziran ayına aittir.

(2)2024-II dönem ile 2021-IV dönem farkıdır.

                İşgücü anketlerinde emekli olduklarını beyan edenlerle, SGK’dan emekli aylığı alan kişi sayıları arasındaki fark, çalışan emekli sayısının çok daha yüksek olduğuna işaret etmektedir. 2021-IV çeyreğinde yaşlılık aylığı alanlar ile işgücüne dahil olmayan emekli sayısı arasındaki fark 4.344 bin kişidir. Bu fark EYT etkisiyle, 2024-II çeyreğinde 7.418 bin kişiye yükselmiştir (Tablo:2, Grafik:1). Çalışan 7.418 bin emeklinin 2.023 bin kişisi SGDP ödeyerek çalışırken, 5.395 bin kişisinin kayıt dışı/kaçak çalıştığı anlaşılmaktadır (Grafik:2). Kendi nam ve hesabına çalışanlar ile işverenlerin emeklilik sonrasında da mevcut işlerine devam ettikleri yaygın bir şekilde görülmektedir. Ayrıca, doktor, avukat, mühendis, öğretmen, sanatçı, teknisyen gibi meslek sahiplerinin emeklilik sonrasında da mesleklerini sürdürdükleri bilinmektedir.

                2021 ve 2022 yıllarında çalışanların ücretlerindeki reel gerileme, 2023 yılında EYT’den yararlanarak emekli olma isteğini önemli ölçüde artırmıştır. EYT sayesinde erken emekli olanlar, aktif olarak çalışmaya devam ederken, çalışma geliri yanı sıra, emekli aylığı ile kıdem ve ihbar tazminatı alma imkanına da kavuşmuşlardır. 2020-IV çeyreğinde işgücü ödemelerinin GSYH’ya oranı yüzde 29,3 iken, reel ücret ve maaşlardaki reel gerileme etkisiyle bu oran 2022-IV çeyreğinde yüzde 23,6’ya gerilemiştir. 2023 yılında yürürlüğe giren EYT nedeniyle ödenen kıdem/ihbar tazminatları ve Cumhurbaşkanlığı seçimi etkisiyle yapılan maaş/ücret artışları, işgücü ödemelerinin 2023-IV çeyreğinde yüzde 28,9’a, 2024-II çeyreğinde ise yüzde 32,1’e yükselmesine neden olmuştur. Ancak, emekli aylığı ödemelerinin GSYH’ya oranı 2020 yılında yüzde 8,9’dan, 2021 yılında yüzde 7’ye, 2022 yılında yüzde 5,2’ye gerilemiş, emekli sayısındaki artışın etkisiyle bu oran 2023 yılında yüzde 6,4’e, 2024 yılında ise yüzde 6,8’e yükselmiştir (Strateji ve Bütçe Başkanlığı, 2025 Yılı Programı Tablo:I-35, sahife 55). Emekli aylıklarındaki düşüklüğün etkisiyle, emekli sayısındaki olağanüstü artışa karşın, emekli aylık ödemelerinin GSYH’ya oranı 2021 yılı seviyesinin altında kalmış bulunmaktadır.

                Emeklilerin tekrar çalışmasını etkileyen iki temel unsur bulunmaktadır. Bunlar, erken yaşta emeklilik ve emekli aylıklarının yetersiz olmasıdır. Özellikle yaşlı ve sağlıksız emekliler ile meslekleri emeklilik sonrası çalışmaya uygun olmayan kişilerin, emeklilik dönemlerinde yokluk ve sıkıntı içinde yaşamlarını sürdürmek zorunda kalmaları önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.   

Tablo:2-Yaşlılık Aylığı Alan ve Çalışan Emekliler               (Bin Kişi)   Yaşlılık Aylığı Alan   Çalışan Emekliler   SGDP Ödeyenler Kayıtdışı/ Kaçak Çalışan 2021-1 9.188 4.314 … … 2 9.246 4.260 … … 3 9.304 4.249 841 3.408 4 9.340 4.344 857 3.487 2022-1 9.378 4.258 864 3.395 2 9.434 4.357 921 3.436 3 9.471 4.309 936 3.373 4 9.499 4.444 946 3.498 2023-1 9.544 4.460 1.397 3.063 2 10.731 5.549 1.759 3.791 3 11.259 6.139 1.869 4.270 4 11.509 6.370 1.865 4.505 2024-1 11.671 7.043 1.944 5.099 2 11.791 7.418 2.023 5.395 Kaynak: SGK, TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.