2024 Nisan-Uluslararası Yatırım Pozisyonu ve Ödemeler Dengesi

 

ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (UYP) VE ÖDEMELER DENGESİ

(Zafer YÜKSELER, 14 Haziran 2024)

2023 yılı aralık ayında 275,7 milyar dolar olan Net UYP açığı, 2024 yılı nisan ayında 325,3 milyar dolara yükselmiştir. Bu dönemde varlıklar 9,7 milyar dolar azalmış, yükümlülükler ise 39,9 milyar dolar artmıştır. Varlıklar kısmındaki azalış resmi rezervlerdeki 16,6 milyar dolarlık düşüşten kaynaklanmış, mevduatlar ise 6,4 milyar dolar artmıştır. Yükümlülükler kısmındaki artışın 28,4 milyar doları doğrudan yatırımlar, 12,5 milyar doları portföy yatırımlarındaki artıştan kaynaklanmıştır. Yükümlülükler kısmındaki krediler 2,5 milyar dolar, ticari krediler 0,6 milyar dolar, bankalardaki YP mevduatlar ise 0,7 milyar dolar azalmıştır.

 

ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (Milyon ABD doları)

	2023 Aralık (1)	2024 Nisan (2)	Fark   (2-1)	Farkın Kaynakları
				Ödemeler Denge. Akımı 2024 Oc.-Nis.	Değerleme-Kur ve Parite Farkları
NET UYP (1-2)	-275.685	-325.326	-49.641	-31.109	-18.532
1.Varlıklar	332.834	323.108	-9.726	-7.590	-2.136
Doğrudan Yatırımlar	64.584	66.199	1.615	1.613	2
Portföy Yatırımları	2.947	3.572	625	6.799	-6.174
Ticari Krediler	51.447	49.694	-1.753	-282	-1.471
Krediler	5.385	5.228	-157	-1	-156
Mevduat	63.822	70.267	6.445	9.368	-2.923
Bankalar-YP	39.775	44.634	4.859	6.947	-2.088
Diğer Varlıklar	3.765	3.858	93	23	70
Rezerv Varlıklar	140.884	124.290	-16.594	-25.110	8.516
2.Yükümlülükler	608.519	648.434	39.915	23.519	16.396
Doğrudan Yatırımlar	152.108	180.472	28.364	2.754	25.610
Portföy Yatırımları	95.941	108.459	12.518	12.579	-61
Ticari Krediler	58.130	57.565	-565	-1.027	462
Krediler	188.432	185.943	-2.489	3.187	-5.676
Mevduat	106.599	108.847	2.248	6.008	-3.760
TCMB	46.360	45.567	-793	-276	-517
Bankalar-YP	43.208	42.510	-698	3.149	-3.847
Diğ.Yüküm. + SDR	7.309	7.148	-161	18	-179
ULUSLARARASI REZERV	180.659	168.924	-11.735	-18.163	6.428
TCMB	140.884	124.290	-16.594	-25.110	8.516
Bankalar	39.775	44.634	4.859	6.947	-2.088

Kaynak: TCMB.

UYP stok değerleri, finansal varlık ve yükümlülüklere ilişkin ödemeler dengesi akım girişlerinden, farklı para birimlerinin dolara karşı değerlerindeki değişimden, Türk lirasının dolar karşısındaki değerinden, hisse senetleri, DİBS ve altın fiyatlarındaki değişimden etkilenmektedir. Stok veriler incelendiğinde, en belirgin değişimin, doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları, rezerv ve mevduat kalemlerinde olduğu görülmektedir.

2024 yılı ocak-nisan dönemi ödemeler dengesi akımları incelendiğinde, doğrudan yatırımlarda 1,6 milyar dolar, portföy yatırımlarında 6,8 milyar dolar, mevduatta 9,4 milyar dolar  artış olmuş, ancak rezerv varlıklardaki 25,1 milyar dolar azalışın etkisiyle toplam varlıklar 7,6 milyar dolar gerilemiştir. Yükümlülükler kısmında doğrudan yatırımlarda 2,8 milyar dolar, portföy yatırımlarında 12,6 milyar dolar, mevduatta ise 6 milyar dolar artışın etkisiyle toplam yükümlülüklerdeki artış 23,5 milyar dolar olmuştur. Sonuç olarak 2024 ocak-nisan döneminde ödemeler dengesi finans hesabından 31,1 milyar dolar giriş olmuş ve net yükümlülüğümüz de aynı tutarda artmıştır.

2024 yılı nisan ayı itibariyle, değerleme-kur ve parite farkları etkisi, varlıkları 2,1 milyar dolar azaltırken, yükümlülükleri 16,4 milyar dolar artırmıştır. Böylece değerleme-kur ve parite etkisi Net UYP’yi 18,5 milyar dolar artırıcı etkide bulunmuştur. 2024 ocak-nisan döneminde doğrudan ve portföy yatırımları ile mevduat ve kredilere ilişkin değerleme varlık ve yükümlülükleri önemli ölçüde etkilemiştir. Değerleme ve parite etkisi resmi rezervleri 8,5 milyar dolar artırırken, banka rezervlerini 2,1 milyar dolar azaltmış ve toplam uluslararası rezervleri 6,4 milyar dolar yükseltmiştir. Değerleme-parite ve kur etkisi büyük ölçüde diğer sektörlerin net pozisyonunun da etkili olmuştur.

Uluslararası Yatırım Pozisyonundaki değişim ile Ödemeler Dengesi Tablosu birlikte değerlendirildiğinde, varlıklar bölümünde “portföy yatırımları”, yükümlülükler bölümünde “bankalar-krediler” ve “bankalar-mevduat” kalemlerinde önemli bir tutarsızlık olduğu dikkati çekmektedir.

Aşağıdaki Grafik:1’de Net UYP verisi yanı sıra, değerleme-kur-parite etkisinden daha az etkilenen, doğrudan yatırımlar ve hisse senetleri hariç Net UYP ile uluslararası rezervler verisi de yer almaktadır. 2022 yılı aralık ayında -138,6 milyar dolar olan doğrudan yatırımlar ve hisse senedi hariç net UYP 2023 aralık ayında -159,9 milyar dolar, 2024 nisan ayında ise -173,6 milyar dolar olmuştur. 2022 yılı sonunda 166,4 milyar dolar olan toplam uluslararası rezervler, 2023 aralık ayında 180,7 milyar dolara yükselmiş, 2024 nisan ayında ise 168,9 milyar dolara gerilemiştir.

TCMB Net Yatırım Pozisyonu fazlası 2022 yılında 90,3 milyar dolar iken, 2023 yılı sonunda 88,8 milyar dolara, 2024 nisan ayında da 73,2 milyar dolara gerilemiştir. Bankaların 2022 yılı sonunda 71,8 milyar dolar olan pozisyon açığı 2023 yılı sonunda 86,3 milyar dolara, 2024 nisan ayında ise 86,7 milyar dolara yükselmiştir. 2022 yılında 283,4 milyar dolar olan diğer sektörlerin pozisyon açığı 2023 yılı sonunda 208,5 milyar dolara gerilemiş, 2024 nisan ayında ise 241,2 milyar dolara yükselmiştir. Genel hükümet net pozisyon açığı ise 2024 nisan ayında 70,6 milyar dolar olmuştur (Grafik:2). Diğer sektörlerin net yatırım pozisyonu, özellikle doğrudan yatırımlara ilişkin değerlemeden büyük ölçüde etkilenmektedir.